Το σύστημα
Αν ήμουν γλωσσολόγος, θα ανακύρησσα το "συστημικό λάθος" σε έκφραση της χρονιάς. Δεν υπάρχει ούτε μιά ανάλυση στην Ελλάδα - οποιουδήποτε βαθμού σοβαρότητας - που να μην περιέχει τουλάχιστον μία φορά την έκφραση "συστημικό λάθος".
Όλοι οι "προοδευτικοί" αναλυτές έχουν αποδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου, ποιός θα αποκαλύψει τα περισσότερα συστημικά λάθη. Συστημικά λάθη στον καπιταλισμό, στο ευρώ, στην Ευρώπη, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στην Γερμανία (ιδίως) και σε ότι άλλο κινείται κάτω από τον ήλιο.
Η πρώτη διάσταση αυτής της μανίας είναι "αφού η κατάσταση οφείλεται σε συστημικά λάθη, δώστε σε μας τους έλληνες λεφτά και φέρτε μας πίσω στην χρυσή εποχή πριν το 2008". Και μετά στεναχωριόμαστε που δεν μας κάνουν το χατήρι.
Η δεύτερη διάσταση είναι το σύνδρομο της κατσίκας. Οι έλληνες έχασαν την κατσίκα τους. Αντί να προσπαθήσουν να βρουν άλλη κατσίκα, θέλουν να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα. Όλων των γειτόνων.
Τόση συλλογική μοχθηρία, τόση μικροψυχία δεν έχω ξαναδεί. Κάθε φορά που απειλείται το ευρώ, κάθε φορά που κλυδωνίζεται η γαλλική οικονομία, κάθε φορά που χάνει η Μέρκελ (ας είναι και στις δημοτικές εκλογές της Κάτω Τραχανοπλαγιάς) οι έλληνες στήνουν πάρτυ.
Ειλικρινά, προσεύχομαι στον Ποσειδώνα να σταθεροποιηθεί και να ευημερήσει το ευρώ, μόνο και μόνο γιά να το βουλώσουν επί τέλους οι ελληναράδες εθνικιστές και οι αριστεροί οικονομολόγοι.
Δεν υπάρχουν συστημικά λάθη; Φυσικά και υπάρχουν. Πάντοτε υπήρχαν, σε όλες τις εποχές σε όλες τις κοινωνίες. Στο υπόλοιπο αυτού του ποστ περιγράφω τα συστημικά λάθη που θεωρώ σαν τα πιό σημαντικά. Αλλά η ύπαρξη συστημικών λαθών δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Δεν ζούμε στον ιδανικό κόσμο, κανένας δεν ζει. Ο κόσμος είναι μιά φουρτουνιασμένη θάλασσα. Μερικά καράβια έχουν μαγκιόρους καπετάνιους και ικανούς ναύτες. Σε μερικά άλλα καράβια οι ναύτες έχουν εκλέξει σκιτζήδες ή/και απατεώνες καπετάνιους. Τόσο απλά.
* * * *
Το πρώτο συστημικό λάθος είναι η ίδια η ύπαρξη του ευρώ. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει οικονομική ένωση χωρίς πολιτική ένωση. Πρώτα θα ενωθούν οι καρδιές, οι νοοτροπίες των ανθρώπων και μετά θα ενωθεί το νόμισμα τους.
Το συστημικό λάθος του ευρώ οφείλεται στην πτώση των ανατολικών χωρών. Μιά εξέλιξη που όλοι θεωρούσαν εντελώς απίθανη, μιά μέρα πριν συμβεί. Ξαφνικά υπήρχαν 17 εκατομμύρια (πρώην) ανατολικογερμανοί που ήθελαν να ζήσουν στον καπιταλιστικό παράδεισο, όπως τον ονειρεύονταν επί 40 χρόνια. Ο καπιταλιστικός παράδεισος ποτέ δεν υπήρξε φυσικά. Αλλά οι ανατολικογερμανοί δεν το ήξεραν αυτό εν έτει 1989.
Είτε θα έπρεπε λοιπόν να γαζώσουν αυτά τα 17 εκατομμύρια γερμανών με πολυβόλα, είτε θα έπρεπε να ξαναχτίσουν το σιδηρούν παραπέτασμα - αυτήν την φορά με αμερικάνους και γάλλους φρουρούς. Μην ξεχνάμε ότι η Γερμανία ήταν κατεχόμενη χώρα. Γιά να επανενωθεί έπρεπε να δώσουν την άδεια οι κατακτητές ρώσοι, αμερικάνοι, γάλλοι και άγγλοι. Το συμβόλαιο της επανένωσης υπογράφτηκε στην Μόσχα τον Σεπτέμβρη του 1990.
Η κατάρρευση των πρώην ανατολικών χωρών, η πτώση του τείχους και η επανένωση των Γερμανιών ήταν τα γεγονότα που "γέννησαν" το ευρώ - περίπου 50 χρόνια πριν την ώρα του. Οι πολιτικοί εξαναγκάστηκαν από τα αναπάντεχα ιστορικά γεγονότα σε μιά ευρωπαική οικονομική ένωση χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη πολιτική ένωση. Αυτό το συστημικό λάθος πληρώνουμε σήμερα.
Επίτηδες αποφεύγω την περιγραφή των υπόλοιπων λαθών του ευρώ, επειδή έχουν περιγραφεί κατά κόρον τους τελευταίους μήνες.
* * * *
Πολύ πριν την γέννηση του ευρώ, ένα άλλο - ακόμα μεγαλύτερο - συστημικό λάθος είναι το σημερινό χρηματοπιστωτικό μας σύστημα. Τράπεζες υπάρχουν από τον 13ο αιώνα, δλδ. πολύ πριν τον καπιταλισμό. Χρέη - τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά - υπάρχουν από τους βαβυλώνιους και τους αρχαίους αιγύπτιους.
Αλλά μέχρι τον 2ο παγκ. πόλεμο, οι τράπεζες ήταν απλές επιχειρήσεις όπως όλες οι άλλες. Κέρδιζαν λεφτά προσφέροντας μιά συγκεκριμένη υπηρεσία (δάνεια σε άλλες επιχειρήσεις). Κάποια στιγμή - ίσως στο Bretton Woods το 1944, ίσως νωρίτερα - ο χρηματοπιστωτικός τομέας έκανε μιά συμφωνία με τους πολιτικούς: οι πολιτικοί θα ψήφιζαν το θεσμικό / νομικό πλαίσιο γιά την πλήρη ασυδοσία των τραπεζών και οι τελευταίες θα προμήθευαν τους πολιτικούς με πακτωλούς χρήματος προκειμένου να υλοποιήσουν τις προεκλογικές τους υποσχέσεις.
Από τότε έχουμε την τραπεζοκρατία. Ο ασύδοτος χρηματοπιστωτικός τομέας σέρνει τους πολιτικούς από την μύτη. Οι πολιτικοί δεν τολμάνε να κάνουν τίποτα, γιατί με τι λεφτά θα πληρώσουν τις "παροχές" στον λαουτζίκο;
Μόλις πρόσφατα ζήτησαν οι γερμανοί και οι γάλλοι τον φόρο Τόμπιν. Σε μιά απελπισμένη προσπάθεια να περισώσουν ότι μπορεί να σωθεί από την ΕΕ, προσπάθησαν να βάλουν ένα ελάχιστο χαλινάρι στους τραπεζίτες. Φόρο στο 1 τοις χιλίοις ενός μέρους των κερδών τους, δηλαδή στο κλάσμα του κλάσματος. Και οι ηλίθιοι εγγλέζοι αρνήθηκαν. Προτίμησαν να απομονωθούν από την Ευρώπη - κάτι που θα τους τσούξει πολύ - παρά να θίξουν τις τράπεζες του Λονδίνου. Τον ίδιο φόρο αρνούνται και οι - επίσης ηλίθιοι - αμερικάνοι, μόνο που αυτοί δεν έχουν να φοβηθούν την απομόνωση τους από την ΕΕ.
Λεπτομέρεια: οι γερμανοί και οι γάλλοι διατηρούν παραγωγικές βιομηχανικές υποδομές. Παράγουν και πουλάνε πράγματα. Αυτό τους επιτρέπει να περνάνε σχετικά καλά την κρίση. Αντίθετα οι εγγλέζοι κατέστρεψαν ήδη από το '80 την πάλαι ποτέ κραταιά βιομηχανία τους. Τώρα έχουν μόνο τις τράπεζες που εδώ και 20 χρόνια πουλάνε αέρα. Μαζί με έναν στασιμοπληθωρισμό που τσακίζει κόκκαλα εδώ και χρόνια. Βλέπεις, με πορδές - έστω και αν προέρχονται από το Σίτυ - δεν βάφονται αυγά.
Το επόμενο - και μεγαλύτερο - συστημικό λάθος μετά το ευρώ είναι λοιπόν η τραπεζοκρατία. Η ασυδοσία του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Παρενθεσούλα: κάνουν λάθος πολλοί έλληνες αναλυτές όταν λένε "τα κέρδη των γερμανών είναι τα χρέη των ελλήνων". Η τραπεζοκρατία μπορεί να δημιουργεί χρήμα από το πουθενά. 'Ετσι κι αλλιώς, πουλάνε αέρα. Η Ελλάδα θα είχε τα ίδια ακριβώς χρέη, ακόμα και αν η Γερμανία δεν είχε κερδίσει ούτε δεκαράκι.
Οι (υποτίθεται) άνεργοι και χρεωκοπημένοι έλληνες ξόδεψαν μέσα στο 2011 γύρω στα 7 δις ευρώ στον ΤΖΟΓΟ. Πηγή εδώ και εδώ. Μην ξεχνάμε, ότι η έκτη δόση του μνημόνιου ήταν μόλις 8 ψωρο-δις. Και γιά χατήρι αυτών των 8 ψωρο-δις απολύθηκε κόσμος, υποφέρουν οικογένειες και βυθίζεται η χώρα στην ύφεση. Με τα λεφτά των τζογαδόρων και μόνο θα είχαμε αποφύγει το μνημόνιο.
Ξέρω νεόδμητη πολυκατοικία στα Κάτω Πετράλωνα που πουλήθηκε (ολόκληρη) όσο ήταν ακόμα στα μπετά, τον Οκτώβρη του 2011! Προς 3000 ευρώ/τετραγωνικό!! (δύο θαυμαστικά). Χοντρικά, 200 χιλιάρικα γιά ένα αξιοπρεπές δυαράκι στα Κάτω Πετράλωνα. Δεν νομίζω ότι ο κος Λάτσης αγοράζει διαμερίσματα εκεί, άρα κάποιος άλλος είναι ο αγοραστής.
Λόγω της κρίσης - λέει - έπεσε η οικοδομική δραστηριότητα κατά 20%. Αυτό θεωρείται καταστροφή. Είναι όντως καταστροφή;
Αν το κανονικό μου βάρος είναι 90 κιλά και το πάω στα 180 κιλά, θα είμαι χοντρός. Αν από τα 180 κιλά πέσω κατά 20% στα 140 κιλά, θα είμαι αδύνατος;
Γιά να μη έχουμε παρεξηγήσεις: δεν σκοπεύω να υποδείξω στους έλληνες τι να κάνουν με τα λεφτά τους. Ούτε σκοπεύω να επιβάλλω τις τιμές των ακινήτων.
Αλλά είναι μαλακία να υποστηρίζεις ότι η Ελλάδα έκανε χρέη επειδή της πούλαγε προιόντα η Γερμανία. Δηλαδή τα 7 δις του τζόγου και τα 3000/τετραγωνικό (στα Πετράλωνα - ΕΛΕΟΣ) πήγαν στις τσέπες των γερμανών;
Ξανά-διευκρίνηση: δεν με ενδιαφέρει να κατηγορήσω / κριτικάρω / ειρωνευτώ κανέναν απολύτως. Μακάρι όλοι να διαθέσουν τα λεφτά τους όπως γουστάρουν.
Εκείνο που θέλω να δείξω είναι το συστημικό λάθος του χρηματοπιστωτικού τομέα. Της ασυδοσίας των τραπεζών. Θέλω να δείξω ότι από την στιγμή που αγοράζουμε και πουλάμε "αέρα" (τι άλλο παρά αέρας είναι η αντιπαροχή, με την οποία χτίστηκε όλη η Αθήνα; ), επιτρέπουμε στις τράπεζες να γεννάνε χρήμα από το πουθενά. Αυτό το χρήμα έρχεται στις τσέπες μας με την μορφή χρέους.
Όταν λοιπόν βρεθούμε (υπερ)χρεωμένοι, δεν φταίνε οι κακοί γερμανοί που μας τα πήραν, αλλά οι κακές τράπεζες που μας τα έδωσαν.
* * * *
Το τρίτο - μέγιστο - συστημικό λάθος είναι η ίδια η μορφή του σημερινού καπιταλισμού. Αυτό το λάθος ξεπερνάει και τα λάθη του ευρώ και τα λάθη των τραπεζών.
Όσο ο καπιταλισμός περιορίζονταν σε αυτά που περιγράφει ο Μαρξ, τα πράγματα ήταν προβλέψιμα. Οι καπιταλιστές κατείχαν τα μέσα παραγωγής και εκμεταλλεύονταν την υπεραξία της δουλειάς των προλετάριων. Προφανώς η εκμετάλλευση των προλετάριων δεν ήταν καλό πράγμα, αλλά τουλάχιστον υπήρχε παραγωγή αγαθών.
Σήμερα τα πράγματα έχουν μετεξελιχθεί σε ένα αδιάφανο και αξεδιάλυτο τουρλουμπούκι, στο οποίο δεν ξέρουμε ποιός εκμεταλλεύεται ποιόν και ποιός κερδίζει τι.
Π.χ. όλοι όσοι αγοράζουν προιόντα της περιβόητης Apple εκμεταλλεύονται τους κακομοίρηδες σκλάβους στην Κίνα. Όλοι οι μεσοαστοί που γεμίζουν το σπίτι τους με "περσικά" χαλιά εκμεταλλεύονται εκατομμύρια παιδάκια στο Πακιστάν και την Ινδία (η Ουνέσκο μιλάει γιά 5 εκ. παιδιά - σκλάβους στην Ασία).
Αλλά δεν είναι μόνο οι σχέσεις εκμετάλλευσης αδιαφανείς. Είναι και ο τρόπος που αποκτάς το εισόδημα σου, τα προς το ζην. Π.χ. ένας καλός γιατρός μπορεί να κερδίζει 10.000 ευρώ τον μήνα (δεν το καταφέρνουν όλοι οι γιατροί αυτό). Αλλά τουλάχιστον έβγαλε τα ματάκια του 10 χρόνια στα βιβλία και στα υπόγεια των νοσοκομείων. Την ίδια στιγμή, το πρώτο τυχαίο ξέκωλο κουνάει τα βυζιά του στα ρεάλιτυ και βγάζει τα ίδια. Γιά να μη σου πω περισσότερα.
Γιά να μη σου πω πόσα βγάζει ένας μπαλαδώρος προκειμένου να ρίξει πέντε κλωτσιές στο γήπεδο.
Θέλω να πω, την εποχή του Μαρξ υπήρχε μεν εκμετάλλευση και υπεραξία, αλλά αμοίβονταν αυτοί που παρήγαγαν κάτι χρήσιμο. Η έννοια του χρήσιμου είναι αυτή που ορίζει η κάθε κοινωνία στην κάθε χρονική στιγμή. Μπορεί η μοιρασιά να ήταν άδικη (95% ο καπιταλιστής, 5% ο προλετάριος), αλλά ο κανόνας ήταν σαφής: παράγεις, άρα αμοίβεσαι. Δεν παράγεις = δεν αμοίβεσαι.
Σήμερα ένας μεσίτης, ένας ασφαλιστής, ένας μεσάζοντας, ένα ξέκωλο βγάζει περισσότερα από έναν φούρναρη, έναν γεωργό, έναν γιατρό, έναν δάσκαλο.
Γέμισε η κοινωνία μας μεσάζοντες. Κανένας δεν παράγει πιά.
Αλλά και οι λίγοι που παράγουν, παράγουν στην πλειοψηφία τους μαλακίες. Άχρηστα γκατζετάκια, προορισμένα να χαλάσουν και να πεταχτούν στα σκουπίδια, μόλις λήξει η εγγύηση του κατασκευαστή. Παράγουμε διαφημίσεις. Παράγουμε followers και παράγουμε Likes στα σόσιαλ αρχι(μέ)δια. Εταιρείες σαν το φεησμπουκ έχουν μεγαλύτερα κεφάλαια (άρα και ισχύ) από την Τογιότα και την Τζένεραλ Μότορς.
Μιά ζωή στον κόσμο των υπολογιστών, αντιπαθούσα τον Μπιλ Γκέητς (θα εξηγήσω κάποτε το γιατί). Μετά από όλους αυτούς τους αερολόγους όμως, μου έχει γίνει συμπαθής. Τουλάχιστον ο Γκέητς έφτιαξε κάτι χρήσιμο.
Το μεγαλύτερο συστημικό λάθος του κόσμου μας σήμερα είναι ότι ενδιαφέρεται μόνο γιά τα λεφτά, χωρίς να ενδιαφέρεται γιά το ΠΩΣ φτιάχτηκαν αυτά τα λεφτά.
Αν σκιστώ, αν δημιουργήσω, αν κατασκευάσω μιά ΑΠΕ (ανανεώσιμη πηγή ενέργειας), ίσως κερδίσω ένα εκατομμύριο ευρώ. Θα έχω τότε ακριβώς την ίδια δύναμη, τους ίδιους φόρους και την ίδια αντιμετώπιση με τον πρώτο τυχόν ηλίθιο τεμπέλη που κληρονόμησε 1 εκατομμύριο ευρώ από τον μπαμπά του. Είτε με τον πρώτο τυχερό που κέρδισε 1 εκ. ευρώ στο λαχείο. Είτε με το ασύδοτο καθίκι που βγάζει 1 εκ. ευρώ από το trafficing. Είτε με το λαμόγιο που βγάζει 1 εκ. ευρώ από κρατικές προμήθειες.
Αναρωτιόμαστε, γιατί άραγε η ελληνική οικονομία είναι κρατικοδίαιτη. Είναι απελπιστικά απλό. Η οικονομία μας είναι κρατικοδίαιτη γιατί έχουμε πολύ πιό απλές διαδικασίες στο να γίνεις λαμόγιο από το να γίνεις δημιουργικός επιχειρηματίας.
Από την στιγμή που κανένας δεν εξετάζει το ΠΩΣ έκανες λεφτά, γιατί να μην ακολουθήσεις την εύκολη διαδρομή;
Αντίστροφη λογική: αν κάνουμε την δουλειά του λαμόγιου πιό δύσκολη και την δουλειά του δημιουργικού ανθρώπου πιό εύκολη, θα έχουμε λύσει όλα τα προβλήματα της Ελλάδας μέσα σε μιά νύχτα. Αυτό θα είναι καλό γιά την Ελλάδα και μακάρι να μπορούσε να γίνει.
Αλλά αφήνει ανέγγιχτο το πραγματικό συστημικό πρόβλημα (όλου του κόσμου, όχι μόνο στην Ελλάδα) που εξετάζει το *πως* κερδίζονται τα λεφτά.
Η Κίνα και η Ρωσία θεωρούνται σήμερα ισχυρές χώρες, επειδή έχουν περισσότερα λεφτά από τις ευρωπαικές χώρες. Αν όμως αξιολογούσαμε το ΠΩΣ έφτιαξαν αυτά τα λεφτά, θα έπρεπε να τις κατατάξουμε στον πάτο του βαρελιού. Ξέσκισαν και ξεσκίζουν τους ίδιους τους τους ανθρώπους, βασανίζουν ζώα, καταστρέφουν (σε ασύλληπτα μεγέθη) το περιβάλλον.
Δεν είναι δυνατόν ένα t-shirt που φτιάχτηκε στην Γερμανία να αξιολογείται το ίδιο με ένα t-shirt που φτιάχτηκε στην Κίνα. Δεν είναι δυνατόν να αγοράζουμε προιόντα βαμμένα στο αίμα ζώων.
Κι όμως, αυτό ακριβώς κάνουμε. Γιατί μας ενδιαφέρει η τιμή ενός πράγματος, αλλά όχι η αξία του.
Αν δεν διορθώσουμε αυτό το μέγιστο συστημικό λάθος, αν δεν ασχοληθούμε σαν κοινωνία (και εννοώ σε παγκόσμιο επίπεδο, όχι μόνο ελληνικό) με την αξία των αγαθών γύρω μας, είμαστε καταδικασμένοι σε εκφυλισμό. Σε ανεγκέφαλα και άψυχα όντα που καταναλώνουν iphones και ilikes, χωρίς να ξέρουν τι κάνουν.
* * * *
Υ.Γ. Μιάς και αυτό είναι το τελευταίο μου ποστ γύρω από την πολιτική και την Ελλάδα (δεν πρόκειται να ξαναγράψω την λέξη "Ελλάδα" στα επόμενα 2 χρόνια ;-) ), θέλω να δώσω το πολιτικό μου στίγμα, όπως αυτό ισχύει σήμερα.
Από σημερινή σκοπιά, οι άνθρωποι που αναφέρω πιό κάτω εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο αυτά που πιστεύω.
Να σημειώσω - με έντονα γράμματα - ότι οι καημένοι δεν φέρουν ευθύνη γιά την επιλογή μου ;-) Τους ξέρω αποκλειστικά από τα γραφτά τους στο δίκτυο.
Αν λοιπόν κάποιος εχθρεύεται εμένα, δεν υπάρχει λόγος να εχθρεύεται και εκείνους.
1) Αν γίνονταν εκλογές θα ψήφιζα την Δημιουργία Ξανά. Αν τελικά κατέβουν σε εκλογές (με χαρά πληροφορήθηκα ότι πλέον έγιναν κόμμα). Από ότι λένε οι ίδιοι γιά τους εαυτούς τους, πρόκειται γιά πετυχημένους έλληνες επιχειρηματίες. Επειδή ακριβώς είναι δημιουργικοί άνθρωποι, αμφιβάλλω αν θα αντέξουν να σφίγγουν χέρια κουμπάρων και λαμόγιων τα επόμενα 2 χρόνια.
Παρ' όλες τις αμφιβολίες μου, θα έχουν την στήριξη μου - όχι μόνο σε επίπεδο απλής ψήφου.
Αν όχι την Δ.Ξ., γενικά θα ψήφιζα οποιονδήποτε υπόσχεται (με προδιαγραφές υλοποίησης) τον πλήρη χωρισμό εκκλησίας - κράτους.
2) Την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, μαζί με δημιουργικές και υλοποιήσιμες προτάσεις γιά έξοδο από την κρίση, τις περιγράφει καλύτερα ο Γιάνης Βαρουφάκης στο protagon και στο μπλογκ του (δεν έχω το λινκ πρόχειρο). Τα κείμενα του θέλουν σκέψη γιά να κατανοηθούν. Αλλά αν μας έδινε ευκολοχώνευτες λύσεις θα το θεωρούσα ύποπτο.
3) Το πως φτάσαμε ως εδώ, μαζί με μερικές καλές προβλέψεις γιά το μέλλον το αναλύει καλύτερα ο TechieChan / Waste. Τα κείμενα του είναι σεντονιάδες. Πολλές φορές αξίζει να διαβάσει κανείς και τον ποταμό των 100+ σχολίων, μιάς και εκεί ακούγονται ακόμα περισσότερες καλές απόψεις.
Ο Waste δεν δίνει λύσεις. Αλλά αναλύει πολύ καλά το κοντινό παρελθόν και το κοντοπρόθεσμο μέλλον.
4) Ο Καιρός. Ο καπεταν- Γιώργος Τετράδης. Χωρίς άλλες συστάσεις. Εδώ το τελευταίο από τα καλύτερα του.
5) Πιτσιρίκος. Ξέρω, είναι αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ξέρω, αντί γιά μακροσκελείς αναλύσεις είναι αφαιρετικός. Πετάει 5 ατάκες, χωρίς επιχειρηματολογία, χωρίς στοιχεία. Όποιος θέλει στοιχεία, μπορεί να τα βρει και μόνος του. Γιατί θα πρέπει ο Πιτσιρίκος να δίνει την τροφή μασημένη; Αυτά που λέει, τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει, τα θεωρώ σωστά. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία.
Όλοι οι "προοδευτικοί" αναλυτές έχουν αποδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου, ποιός θα αποκαλύψει τα περισσότερα συστημικά λάθη. Συστημικά λάθη στον καπιταλισμό, στο ευρώ, στην Ευρώπη, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στην Γερμανία (ιδίως) και σε ότι άλλο κινείται κάτω από τον ήλιο.
Η πρώτη διάσταση αυτής της μανίας είναι "αφού η κατάσταση οφείλεται σε συστημικά λάθη, δώστε σε μας τους έλληνες λεφτά και φέρτε μας πίσω στην χρυσή εποχή πριν το 2008". Και μετά στεναχωριόμαστε που δεν μας κάνουν το χατήρι.
Η δεύτερη διάσταση είναι το σύνδρομο της κατσίκας. Οι έλληνες έχασαν την κατσίκα τους. Αντί να προσπαθήσουν να βρουν άλλη κατσίκα, θέλουν να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα. Όλων των γειτόνων.
Τόση συλλογική μοχθηρία, τόση μικροψυχία δεν έχω ξαναδεί. Κάθε φορά που απειλείται το ευρώ, κάθε φορά που κλυδωνίζεται η γαλλική οικονομία, κάθε φορά που χάνει η Μέρκελ (ας είναι και στις δημοτικές εκλογές της Κάτω Τραχανοπλαγιάς) οι έλληνες στήνουν πάρτυ.
Ειλικρινά, προσεύχομαι στον Ποσειδώνα να σταθεροποιηθεί και να ευημερήσει το ευρώ, μόνο και μόνο γιά να το βουλώσουν επί τέλους οι ελληναράδες εθνικιστές και οι αριστεροί οικονομολόγοι.
Δεν υπάρχουν συστημικά λάθη; Φυσικά και υπάρχουν. Πάντοτε υπήρχαν, σε όλες τις εποχές σε όλες τις κοινωνίες. Στο υπόλοιπο αυτού του ποστ περιγράφω τα συστημικά λάθη που θεωρώ σαν τα πιό σημαντικά. Αλλά η ύπαρξη συστημικών λαθών δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Δεν ζούμε στον ιδανικό κόσμο, κανένας δεν ζει. Ο κόσμος είναι μιά φουρτουνιασμένη θάλασσα. Μερικά καράβια έχουν μαγκιόρους καπετάνιους και ικανούς ναύτες. Σε μερικά άλλα καράβια οι ναύτες έχουν εκλέξει σκιτζήδες ή/και απατεώνες καπετάνιους. Τόσο απλά.
* * * *
Το πρώτο συστημικό λάθος είναι η ίδια η ύπαρξη του ευρώ. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει οικονομική ένωση χωρίς πολιτική ένωση. Πρώτα θα ενωθούν οι καρδιές, οι νοοτροπίες των ανθρώπων και μετά θα ενωθεί το νόμισμα τους.
Το συστημικό λάθος του ευρώ οφείλεται στην πτώση των ανατολικών χωρών. Μιά εξέλιξη που όλοι θεωρούσαν εντελώς απίθανη, μιά μέρα πριν συμβεί. Ξαφνικά υπήρχαν 17 εκατομμύρια (πρώην) ανατολικογερμανοί που ήθελαν να ζήσουν στον καπιταλιστικό παράδεισο, όπως τον ονειρεύονταν επί 40 χρόνια. Ο καπιταλιστικός παράδεισος ποτέ δεν υπήρξε φυσικά. Αλλά οι ανατολικογερμανοί δεν το ήξεραν αυτό εν έτει 1989.
Είτε θα έπρεπε λοιπόν να γαζώσουν αυτά τα 17 εκατομμύρια γερμανών με πολυβόλα, είτε θα έπρεπε να ξαναχτίσουν το σιδηρούν παραπέτασμα - αυτήν την φορά με αμερικάνους και γάλλους φρουρούς. Μην ξεχνάμε ότι η Γερμανία ήταν κατεχόμενη χώρα. Γιά να επανενωθεί έπρεπε να δώσουν την άδεια οι κατακτητές ρώσοι, αμερικάνοι, γάλλοι και άγγλοι. Το συμβόλαιο της επανένωσης υπογράφτηκε στην Μόσχα τον Σεπτέμβρη του 1990.
Η κατάρρευση των πρώην ανατολικών χωρών, η πτώση του τείχους και η επανένωση των Γερμανιών ήταν τα γεγονότα που "γέννησαν" το ευρώ - περίπου 50 χρόνια πριν την ώρα του. Οι πολιτικοί εξαναγκάστηκαν από τα αναπάντεχα ιστορικά γεγονότα σε μιά ευρωπαική οικονομική ένωση χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη πολιτική ένωση. Αυτό το συστημικό λάθος πληρώνουμε σήμερα.
Επίτηδες αποφεύγω την περιγραφή των υπόλοιπων λαθών του ευρώ, επειδή έχουν περιγραφεί κατά κόρον τους τελευταίους μήνες.
* * * *
Πολύ πριν την γέννηση του ευρώ, ένα άλλο - ακόμα μεγαλύτερο - συστημικό λάθος είναι το σημερινό χρηματοπιστωτικό μας σύστημα. Τράπεζες υπάρχουν από τον 13ο αιώνα, δλδ. πολύ πριν τον καπιταλισμό. Χρέη - τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά - υπάρχουν από τους βαβυλώνιους και τους αρχαίους αιγύπτιους.
Αλλά μέχρι τον 2ο παγκ. πόλεμο, οι τράπεζες ήταν απλές επιχειρήσεις όπως όλες οι άλλες. Κέρδιζαν λεφτά προσφέροντας μιά συγκεκριμένη υπηρεσία (δάνεια σε άλλες επιχειρήσεις). Κάποια στιγμή - ίσως στο Bretton Woods το 1944, ίσως νωρίτερα - ο χρηματοπιστωτικός τομέας έκανε μιά συμφωνία με τους πολιτικούς: οι πολιτικοί θα ψήφιζαν το θεσμικό / νομικό πλαίσιο γιά την πλήρη ασυδοσία των τραπεζών και οι τελευταίες θα προμήθευαν τους πολιτικούς με πακτωλούς χρήματος προκειμένου να υλοποιήσουν τις προεκλογικές τους υποσχέσεις.
Από τότε έχουμε την τραπεζοκρατία. Ο ασύδοτος χρηματοπιστωτικός τομέας σέρνει τους πολιτικούς από την μύτη. Οι πολιτικοί δεν τολμάνε να κάνουν τίποτα, γιατί με τι λεφτά θα πληρώσουν τις "παροχές" στον λαουτζίκο;
Μόλις πρόσφατα ζήτησαν οι γερμανοί και οι γάλλοι τον φόρο Τόμπιν. Σε μιά απελπισμένη προσπάθεια να περισώσουν ότι μπορεί να σωθεί από την ΕΕ, προσπάθησαν να βάλουν ένα ελάχιστο χαλινάρι στους τραπεζίτες. Φόρο στο 1 τοις χιλίοις ενός μέρους των κερδών τους, δηλαδή στο κλάσμα του κλάσματος. Και οι ηλίθιοι εγγλέζοι αρνήθηκαν. Προτίμησαν να απομονωθούν από την Ευρώπη - κάτι που θα τους τσούξει πολύ - παρά να θίξουν τις τράπεζες του Λονδίνου. Τον ίδιο φόρο αρνούνται και οι - επίσης ηλίθιοι - αμερικάνοι, μόνο που αυτοί δεν έχουν να φοβηθούν την απομόνωση τους από την ΕΕ.
Λεπτομέρεια: οι γερμανοί και οι γάλλοι διατηρούν παραγωγικές βιομηχανικές υποδομές. Παράγουν και πουλάνε πράγματα. Αυτό τους επιτρέπει να περνάνε σχετικά καλά την κρίση. Αντίθετα οι εγγλέζοι κατέστρεψαν ήδη από το '80 την πάλαι ποτέ κραταιά βιομηχανία τους. Τώρα έχουν μόνο τις τράπεζες που εδώ και 20 χρόνια πουλάνε αέρα. Μαζί με έναν στασιμοπληθωρισμό που τσακίζει κόκκαλα εδώ και χρόνια. Βλέπεις, με πορδές - έστω και αν προέρχονται από το Σίτυ - δεν βάφονται αυγά.
Το επόμενο - και μεγαλύτερο - συστημικό λάθος μετά το ευρώ είναι λοιπόν η τραπεζοκρατία. Η ασυδοσία του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Παρενθεσούλα: κάνουν λάθος πολλοί έλληνες αναλυτές όταν λένε "τα κέρδη των γερμανών είναι τα χρέη των ελλήνων". Η τραπεζοκρατία μπορεί να δημιουργεί χρήμα από το πουθενά. 'Ετσι κι αλλιώς, πουλάνε αέρα. Η Ελλάδα θα είχε τα ίδια ακριβώς χρέη, ακόμα και αν η Γερμανία δεν είχε κερδίσει ούτε δεκαράκι.
Οι (υποτίθεται) άνεργοι και χρεωκοπημένοι έλληνες ξόδεψαν μέσα στο 2011 γύρω στα 7 δις ευρώ στον ΤΖΟΓΟ. Πηγή εδώ και εδώ. Μην ξεχνάμε, ότι η έκτη δόση του μνημόνιου ήταν μόλις 8 ψωρο-δις. Και γιά χατήρι αυτών των 8 ψωρο-δις απολύθηκε κόσμος, υποφέρουν οικογένειες και βυθίζεται η χώρα στην ύφεση. Με τα λεφτά των τζογαδόρων και μόνο θα είχαμε αποφύγει το μνημόνιο.
Ξέρω νεόδμητη πολυκατοικία στα Κάτω Πετράλωνα που πουλήθηκε (ολόκληρη) όσο ήταν ακόμα στα μπετά, τον Οκτώβρη του 2011! Προς 3000 ευρώ/τετραγωνικό!! (δύο θαυμαστικά). Χοντρικά, 200 χιλιάρικα γιά ένα αξιοπρεπές δυαράκι στα Κάτω Πετράλωνα. Δεν νομίζω ότι ο κος Λάτσης αγοράζει διαμερίσματα εκεί, άρα κάποιος άλλος είναι ο αγοραστής.
Λόγω της κρίσης - λέει - έπεσε η οικοδομική δραστηριότητα κατά 20%. Αυτό θεωρείται καταστροφή. Είναι όντως καταστροφή;
Αν το κανονικό μου βάρος είναι 90 κιλά και το πάω στα 180 κιλά, θα είμαι χοντρός. Αν από τα 180 κιλά πέσω κατά 20% στα 140 κιλά, θα είμαι αδύνατος;
Γιά να μη έχουμε παρεξηγήσεις: δεν σκοπεύω να υποδείξω στους έλληνες τι να κάνουν με τα λεφτά τους. Ούτε σκοπεύω να επιβάλλω τις τιμές των ακινήτων.
Αλλά είναι μαλακία να υποστηρίζεις ότι η Ελλάδα έκανε χρέη επειδή της πούλαγε προιόντα η Γερμανία. Δηλαδή τα 7 δις του τζόγου και τα 3000/τετραγωνικό (στα Πετράλωνα - ΕΛΕΟΣ) πήγαν στις τσέπες των γερμανών;
Ξανά-διευκρίνηση: δεν με ενδιαφέρει να κατηγορήσω / κριτικάρω / ειρωνευτώ κανέναν απολύτως. Μακάρι όλοι να διαθέσουν τα λεφτά τους όπως γουστάρουν.
Εκείνο που θέλω να δείξω είναι το συστημικό λάθος του χρηματοπιστωτικού τομέα. Της ασυδοσίας των τραπεζών. Θέλω να δείξω ότι από την στιγμή που αγοράζουμε και πουλάμε "αέρα" (τι άλλο παρά αέρας είναι η αντιπαροχή, με την οποία χτίστηκε όλη η Αθήνα; ), επιτρέπουμε στις τράπεζες να γεννάνε χρήμα από το πουθενά. Αυτό το χρήμα έρχεται στις τσέπες μας με την μορφή χρέους.
Όταν λοιπόν βρεθούμε (υπερ)χρεωμένοι, δεν φταίνε οι κακοί γερμανοί που μας τα πήραν, αλλά οι κακές τράπεζες που μας τα έδωσαν.
* * * *
Το τρίτο - μέγιστο - συστημικό λάθος είναι η ίδια η μορφή του σημερινού καπιταλισμού. Αυτό το λάθος ξεπερνάει και τα λάθη του ευρώ και τα λάθη των τραπεζών.
Όσο ο καπιταλισμός περιορίζονταν σε αυτά που περιγράφει ο Μαρξ, τα πράγματα ήταν προβλέψιμα. Οι καπιταλιστές κατείχαν τα μέσα παραγωγής και εκμεταλλεύονταν την υπεραξία της δουλειάς των προλετάριων. Προφανώς η εκμετάλλευση των προλετάριων δεν ήταν καλό πράγμα, αλλά τουλάχιστον υπήρχε παραγωγή αγαθών.
Σήμερα τα πράγματα έχουν μετεξελιχθεί σε ένα αδιάφανο και αξεδιάλυτο τουρλουμπούκι, στο οποίο δεν ξέρουμε ποιός εκμεταλλεύεται ποιόν και ποιός κερδίζει τι.
Π.χ. όλοι όσοι αγοράζουν προιόντα της περιβόητης Apple εκμεταλλεύονται τους κακομοίρηδες σκλάβους στην Κίνα. Όλοι οι μεσοαστοί που γεμίζουν το σπίτι τους με "περσικά" χαλιά εκμεταλλεύονται εκατομμύρια παιδάκια στο Πακιστάν και την Ινδία (η Ουνέσκο μιλάει γιά 5 εκ. παιδιά - σκλάβους στην Ασία).
Αλλά δεν είναι μόνο οι σχέσεις εκμετάλλευσης αδιαφανείς. Είναι και ο τρόπος που αποκτάς το εισόδημα σου, τα προς το ζην. Π.χ. ένας καλός γιατρός μπορεί να κερδίζει 10.000 ευρώ τον μήνα (δεν το καταφέρνουν όλοι οι γιατροί αυτό). Αλλά τουλάχιστον έβγαλε τα ματάκια του 10 χρόνια στα βιβλία και στα υπόγεια των νοσοκομείων. Την ίδια στιγμή, το πρώτο τυχαίο ξέκωλο κουνάει τα βυζιά του στα ρεάλιτυ και βγάζει τα ίδια. Γιά να μη σου πω περισσότερα.
Γιά να μη σου πω πόσα βγάζει ένας μπαλαδώρος προκειμένου να ρίξει πέντε κλωτσιές στο γήπεδο.
Θέλω να πω, την εποχή του Μαρξ υπήρχε μεν εκμετάλλευση και υπεραξία, αλλά αμοίβονταν αυτοί που παρήγαγαν κάτι χρήσιμο. Η έννοια του χρήσιμου είναι αυτή που ορίζει η κάθε κοινωνία στην κάθε χρονική στιγμή. Μπορεί η μοιρασιά να ήταν άδικη (95% ο καπιταλιστής, 5% ο προλετάριος), αλλά ο κανόνας ήταν σαφής: παράγεις, άρα αμοίβεσαι. Δεν παράγεις = δεν αμοίβεσαι.
Σήμερα ένας μεσίτης, ένας ασφαλιστής, ένας μεσάζοντας, ένα ξέκωλο βγάζει περισσότερα από έναν φούρναρη, έναν γεωργό, έναν γιατρό, έναν δάσκαλο.
Γέμισε η κοινωνία μας μεσάζοντες. Κανένας δεν παράγει πιά.
Αλλά και οι λίγοι που παράγουν, παράγουν στην πλειοψηφία τους μαλακίες. Άχρηστα γκατζετάκια, προορισμένα να χαλάσουν και να πεταχτούν στα σκουπίδια, μόλις λήξει η εγγύηση του κατασκευαστή. Παράγουμε διαφημίσεις. Παράγουμε followers και παράγουμε Likes στα σόσιαλ αρχι(μέ)δια. Εταιρείες σαν το φεησμπουκ έχουν μεγαλύτερα κεφάλαια (άρα και ισχύ) από την Τογιότα και την Τζένεραλ Μότορς.
Μιά ζωή στον κόσμο των υπολογιστών, αντιπαθούσα τον Μπιλ Γκέητς (θα εξηγήσω κάποτε το γιατί). Μετά από όλους αυτούς τους αερολόγους όμως, μου έχει γίνει συμπαθής. Τουλάχιστον ο Γκέητς έφτιαξε κάτι χρήσιμο.
Το μεγαλύτερο συστημικό λάθος του κόσμου μας σήμερα είναι ότι ενδιαφέρεται μόνο γιά τα λεφτά, χωρίς να ενδιαφέρεται γιά το ΠΩΣ φτιάχτηκαν αυτά τα λεφτά.
Αν σκιστώ, αν δημιουργήσω, αν κατασκευάσω μιά ΑΠΕ (ανανεώσιμη πηγή ενέργειας), ίσως κερδίσω ένα εκατομμύριο ευρώ. Θα έχω τότε ακριβώς την ίδια δύναμη, τους ίδιους φόρους και την ίδια αντιμετώπιση με τον πρώτο τυχόν ηλίθιο τεμπέλη που κληρονόμησε 1 εκατομμύριο ευρώ από τον μπαμπά του. Είτε με τον πρώτο τυχερό που κέρδισε 1 εκ. ευρώ στο λαχείο. Είτε με το ασύδοτο καθίκι που βγάζει 1 εκ. ευρώ από το trafficing. Είτε με το λαμόγιο που βγάζει 1 εκ. ευρώ από κρατικές προμήθειες.
Αναρωτιόμαστε, γιατί άραγε η ελληνική οικονομία είναι κρατικοδίαιτη. Είναι απελπιστικά απλό. Η οικονομία μας είναι κρατικοδίαιτη γιατί έχουμε πολύ πιό απλές διαδικασίες στο να γίνεις λαμόγιο από το να γίνεις δημιουργικός επιχειρηματίας.
Από την στιγμή που κανένας δεν εξετάζει το ΠΩΣ έκανες λεφτά, γιατί να μην ακολουθήσεις την εύκολη διαδρομή;
Αντίστροφη λογική: αν κάνουμε την δουλειά του λαμόγιου πιό δύσκολη και την δουλειά του δημιουργικού ανθρώπου πιό εύκολη, θα έχουμε λύσει όλα τα προβλήματα της Ελλάδας μέσα σε μιά νύχτα. Αυτό θα είναι καλό γιά την Ελλάδα και μακάρι να μπορούσε να γίνει.
Αλλά αφήνει ανέγγιχτο το πραγματικό συστημικό πρόβλημα (όλου του κόσμου, όχι μόνο στην Ελλάδα) που εξετάζει το *πως* κερδίζονται τα λεφτά.
Η Κίνα και η Ρωσία θεωρούνται σήμερα ισχυρές χώρες, επειδή έχουν περισσότερα λεφτά από τις ευρωπαικές χώρες. Αν όμως αξιολογούσαμε το ΠΩΣ έφτιαξαν αυτά τα λεφτά, θα έπρεπε να τις κατατάξουμε στον πάτο του βαρελιού. Ξέσκισαν και ξεσκίζουν τους ίδιους τους τους ανθρώπους, βασανίζουν ζώα, καταστρέφουν (σε ασύλληπτα μεγέθη) το περιβάλλον.
Δεν είναι δυνατόν ένα t-shirt που φτιάχτηκε στην Γερμανία να αξιολογείται το ίδιο με ένα t-shirt που φτιάχτηκε στην Κίνα. Δεν είναι δυνατόν να αγοράζουμε προιόντα βαμμένα στο αίμα ζώων.
Κι όμως, αυτό ακριβώς κάνουμε. Γιατί μας ενδιαφέρει η τιμή ενός πράγματος, αλλά όχι η αξία του.
Αν δεν διορθώσουμε αυτό το μέγιστο συστημικό λάθος, αν δεν ασχοληθούμε σαν κοινωνία (και εννοώ σε παγκόσμιο επίπεδο, όχι μόνο ελληνικό) με την αξία των αγαθών γύρω μας, είμαστε καταδικασμένοι σε εκφυλισμό. Σε ανεγκέφαλα και άψυχα όντα που καταναλώνουν iphones και ilikes, χωρίς να ξέρουν τι κάνουν.
* * * *
Υ.Γ. Μιάς και αυτό είναι το τελευταίο μου ποστ γύρω από την πολιτική και την Ελλάδα (δεν πρόκειται να ξαναγράψω την λέξη "Ελλάδα" στα επόμενα 2 χρόνια ;-) ), θέλω να δώσω το πολιτικό μου στίγμα, όπως αυτό ισχύει σήμερα.
Από σημερινή σκοπιά, οι άνθρωποι που αναφέρω πιό κάτω εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο αυτά που πιστεύω.
Να σημειώσω - με έντονα γράμματα - ότι οι καημένοι δεν φέρουν ευθύνη γιά την επιλογή μου ;-) Τους ξέρω αποκλειστικά από τα γραφτά τους στο δίκτυο.
Αν λοιπόν κάποιος εχθρεύεται εμένα, δεν υπάρχει λόγος να εχθρεύεται και εκείνους.
1) Αν γίνονταν εκλογές θα ψήφιζα την Δημιουργία Ξανά. Αν τελικά κατέβουν σε εκλογές (με χαρά πληροφορήθηκα ότι πλέον έγιναν κόμμα). Από ότι λένε οι ίδιοι γιά τους εαυτούς τους, πρόκειται γιά πετυχημένους έλληνες επιχειρηματίες. Επειδή ακριβώς είναι δημιουργικοί άνθρωποι, αμφιβάλλω αν θα αντέξουν να σφίγγουν χέρια κουμπάρων και λαμόγιων τα επόμενα 2 χρόνια.
Παρ' όλες τις αμφιβολίες μου, θα έχουν την στήριξη μου - όχι μόνο σε επίπεδο απλής ψήφου.
Αν όχι την Δ.Ξ., γενικά θα ψήφιζα οποιονδήποτε υπόσχεται (με προδιαγραφές υλοποίησης) τον πλήρη χωρισμό εκκλησίας - κράτους.
2) Την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, μαζί με δημιουργικές και υλοποιήσιμες προτάσεις γιά έξοδο από την κρίση, τις περιγράφει καλύτερα ο Γιάνης Βαρουφάκης στο protagon και στο μπλογκ του (δεν έχω το λινκ πρόχειρο). Τα κείμενα του θέλουν σκέψη γιά να κατανοηθούν. Αλλά αν μας έδινε ευκολοχώνευτες λύσεις θα το θεωρούσα ύποπτο.
3) Το πως φτάσαμε ως εδώ, μαζί με μερικές καλές προβλέψεις γιά το μέλλον το αναλύει καλύτερα ο TechieChan / Waste. Τα κείμενα του είναι σεντονιάδες. Πολλές φορές αξίζει να διαβάσει κανείς και τον ποταμό των 100+ σχολίων, μιάς και εκεί ακούγονται ακόμα περισσότερες καλές απόψεις.
Ο Waste δεν δίνει λύσεις. Αλλά αναλύει πολύ καλά το κοντινό παρελθόν και το κοντοπρόθεσμο μέλλον.
4) Ο Καιρός. Ο καπεταν- Γιώργος Τετράδης. Χωρίς άλλες συστάσεις. Εδώ το τελευταίο από τα καλύτερα του.
5) Πιτσιρίκος. Ξέρω, είναι αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ξέρω, αντί γιά μακροσκελείς αναλύσεις είναι αφαιρετικός. Πετάει 5 ατάκες, χωρίς επιχειρηματολογία, χωρίς στοιχεία. Όποιος θέλει στοιχεία, μπορεί να τα βρει και μόνος του. Γιατί θα πρέπει ο Πιτσιρίκος να δίνει την τροφή μασημένη; Αυτά που λέει, τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει, τα θεωρώ σωστά. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία.