Δάσκαλοι

Η εκκλησία της Καπνικαρέα με συνάρπαζε πάντα - δεν ξέρω γιατί. Ισως γιατί αντίθετα με τα υπόλοιπα θρησκευτικά σύμβολα την είχα γνωρίσει σαν ταπεινό, καθημερινό κτίσμα. Περνούσα καθημερινά δίπλα της πηγαίνοντας στο σχολείο.
Πριν 2-3 χρόνια από σήμερα μιά τυχαία βόλτα με έφερε πάλι εκεί. Δίπλα μου μιά νέα, όμορφη και έξυπνη κοπελιά, πτυχιούχος ελληνικής φιλολογίας. Αν και δεν υπήρχε ερωτικό ενδιαφέρον - εκατέρωθεν - δεν αντιστάθηκα στον πειρασμό να την εντυπωσιάσω (άτιμες ορμόνες). Της έβγαλα λοιπόν το παρακάτω λογίδριο "η Καπνικαρέα μου αρέσει γιά τις αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου. Εσύ λόγω των σπουδών σου θα ξέρεις σίγουρα τον Κόντογλου, αλλά οι σημερινοί άνθρωποι τον αγνοούν".
Η αντίδραση της ήταν αυτόματη "και γιατί θα πρέπει οι σημερινοί άνθρωποι να ξέρουν τον Κόντογλου;"

Το βήμα μου έμεινε μετέωρο, το στόμα μου ανοιχτό για 2-3 δευτρόλεπτα. Μόλις συνήλθα από το σοκ έτρεξα ξοπίσω της και φρόντισα να αλλάξω αμέσως θέμα, χωρίς να δώσω απάντηση.
Στα χρόνια που πέρασαν εκείνη με έχει ξεχάσει σίγουρα, δεν ιδωθήκαμε ξανά από τότε. Τα περισσότέρα τα έχω ξεχάσει κι εγώ - εκτός από αυτήν την ερώτηση. Γιατί θα πρέπει να ξέρει κάποιος σήμερα τον Φώτη Κόντογλου;

Γιατί θα πρέπει ένας σημερινός άνθρωπος να ξέρει τον Όμηρο; Τον Ελύτη;
Ο Όμηρος απολαμβάνει ένα ισχυρό promotion στην ελληνική εκπαίδευση, παρ' όλα αυτά οι σημερινοί έλληνες δεν ξέρουν τα ομηρικά έπη. Εχει απομείνει η "χολυγουντιανή" πλοκή (ωραία Ελένη, δούρειος ίππος, Πηνελόπη και μνηστήρες) αλλά όλα τα ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα που βάζει - και απαντάει - ο Όμηρος είναι άγνωστα. Οι πιό ψαγμένοι μπορούν να απαγγείλουν το "άνδρα μοι έννεπε, μούσα, πολύτροπον" αλλά κανείς δεν ξέρει παρακάτω. Κανείς δεν ξέρει ποιά είναι η "δία θεάων" ή αλλιώς η "πανέμνοστη νεράιδα".

Ο Ελύτης έχει κι' αυτός σχεδόν ξεχαστεί. Αν δεν ήταν το Νόμπελ ποιός θα τον ήξερε; Πόσοι είναι εκείνοι που ξέρουν το "χαράζω τις φλέβες μου και κοκκινίζουν τα όνειρα";

Αναφέρω τα παραδείγματα του Ομήρου και του Ελύτη σαν τους μέγιστους. Γιά να μην αρχίσω με τους πιό "δεύτερους" - που μόνο δεύτεροι δεν είναι - Καβάφη, Κάλβο, Βενέζη και πολλούς άλλους. Εκεί κι αν πέφτει άγνοια και μάυρο σκοτάδι. Ακόμα και εγώ ο "μορφωμένος" (την τύφλα μου) δεν θα ήξερα την ιστορία "ενός ανθρώπου που γύρευε να βρει το καμήλι με το άσπρο κεφάλι" αν δεν είχα τυχαία βρει στον δρόμο μου μιά γάτα με γκρίζο τρίχωμα, πανέμνοστη.

Υπολογίζω χατηρικά μόνο τους δικούς μας. Όσο νάναι, αν πάω σ' έναν φινλανδό και του απαγγείλω "Εστησ' ο Ερωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη" θα με κοιτάξει περίεργα. Τον Απρίλη στην Φινλανδία τον περνάς με παγοπέδιλα όχι μέ έρωτα. Από έναν έλληνα περιμένω να έχει τουλάχιστον τα βιώματα, να ξέρει ποιόν Απρίλη εννοεί ο στίχος. Ο τοπικός περιορισμός δεν έχει όμως βαρύτητα. Η Τέχνη είναι παγκόσμια.
Πόσοι έλληνες ξέρουν τον Σέξπηρ; Πόσοι ξέρουν τον εκπληκτικό μονόλογο του εβραίου στον "Εμπορο της Βενετίας"; Ενα δυνατό πολιτικό κείμενο εναντίον του ρατσισμού, ήδη από το 1600. Μερικοί από εμάς σατιρίζουν τους αφθνονούντες εθνικοβλάκες ελληνάρες και πιστεύουν ότι πρωτοτυπούν. Πιστεύουν ότι είναι προοδευτικοί. Αμ, τα 'χει πει ο Σέξπηρ εδώ και 400 χρόνια σύντροφοι - και καλύτερα από εμάς μάλιστα.
Πόσοι στην Ελλάδα ξέρουν τον Goethe; Την ανελέητη κριτική που κάνει στις διεφθαρμένες κυβερνήσεις και το υποκριτικό ιερατείο. Εμείς νομίζουμε ότι αποκτήσαμε ελεύθερη σκέψη επειδή αρθρώσαμε κριτική εναντίον του Βατοπαιδοίου; (είμαι αδύνατος στην ορθογραφία είπαμε). Αμ, αυτά που ψελλίζουμε εμείς γιά το ιερατείο σήμερα, τα έχει διατυπώσει - λυρικότατα μάλιστα - ο Goethe από το 1790.

***
Κάπου εδώ γίνονται εύλογα σχόλια για τους έλληνες που δεν έχουν Παιδεία, γιά την νεολαία που δεν ξέρει τίποτα κλπ. κλπ. Τίποτα δεν θα μπορούσε να με ενδιαφέρει λιγότερο. Το αν οι έλληνες έχουν παιδεία ή όχι είναι δικό τους πρόβλημα που δεν με αφορά. Το αν η νεολαία ξέρει οτιδήποτε ή όχι με αφήνει παγερά αδιάφορο.

Το μόνο που προσπαθώ με αυτό το ποστ είναι να δώσω μιά απάντηση στην όμορφη εκείνη κοπελιά - έστω με καθυστέρηση 3 χρόνων.
Γιατί θα πρέπει ένας σημερινός άνθρωπος να ξέρει τον Κόντογλου; Τον Όμηρο, τον Ελύτη, τον Σολωμό; Και ακόμα τον Σέξπηρ, τον Μότσαρτ, τον Goethe;

Γιατί να είναι όλοι αυτοί που αναφέρω πιό πάνω καλύτεροι από την Πένγκη (το "ν" ηθελημένο) Ζήνα, την Ρίτα Σακελλαρίου και την Ελενα Παπαρίζου;
Το κριτήριο της δημοτικότητας γέρνει σαφώς υπέρ των δεύτερων. Η Πένγκη πουλάει εκατοντάδες φορές περισσότερα CD από τον Μότσαρτ. Το κριτήριο της υστεροφημίας είναι αστάθμητο. Το ότι σήμερα μνημονεύουμε τον Μπετόβεν δεν λέει τίποτα. Μπορεί σε 200 χρόνια να έχουμε ξεχάσει τον Μπετόβεν και να μνημονεύουμε την Ρίτα. Ποιός θα το ελέγξει; Αν τα κριτήρια της δημοτικότητας και της υστεροφημίας δεν μας δίνουν απάντηση, τότε ποιά;

Η δική μου απάντηση είναι η μάθηση, η διδασκαλία. Η Τέχνη είναι μιά μέθοδος ερμηνείας του κόσμου. Μιά μέθοδος γιά να προσεγγίσω την ίδια μου την ψυχή. Μιά μέθοδος γιά να μάθω γιά το Άγνωστο και να βρώ απαντήσεις στα ερωτήματα που με βασανίζουν.

Προτιμώ τον Μπετόβεν από την Πένγκη γιατί ο Μπετόβεν μου δίνει απαντήσεις, η Πένγκη όχι. Ισως να κάνω τις λάθος ερωτήσεις, ίσως οι απαντήσεις που μου δίνει η Πένγκη να είναι ακατάληπτες γιά το δικό μου το μυαλό. Δεν θέλω να υποτιμήσω κανέναν. Κάνει την δουλειά της το κορίτσι και - αν κρίνουμε από τις πωλήσεις - την κάνει καλά. Αλλά τις απαντήσεις που ψάχνω δεν μου τις δίνει.

Η ερώτηση παραμένει. Αλλά αυτήν την φορά θα την απαντήσει ο καθένας γιά τον εαυτό του. Γιά τον εαυτό μου λοιπόν προτιμώ τον Κόντογλου, τον Ελύτη, τον Όμηρο, τον Goethe και μερικούς παρόμοιους.
Ετσι σαν δάσκαλους. Αλλωστε "μ' όποιον δάσκαλο καθήσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις".

Υ.Γ. Ισως κάποιος αναρωτηθεί, τι στο καλό ερωτήματα θα μπορούσε να απαντήσει ο Ομηρος. Δίνω ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα, αυστηρά προσωπικό.
Ανήκω στους ανθρώπους που δεν στεριώνουν σε μιά σχέση. Μονίμως και διαρκώς είμαι εγώ εκείνος που την κάνει με ελαφρά. Στις αρχές νόμιζα ότι φταίνε οι γυναίκες με τις οποίες σχετίζομαι. Νόμιζα ότι αν βρω την "κατάλληλη" θα στεριώσω.
Ο Ομηρος μου έδειξε πόσο πανάρχαιο είναι το πρόβλημα και - το κυριότερο - ότι φταίω αποκλειστικά εγώ. Το στραβό μου το κεφάλι. Ο Οδυσσέας είχε την Καλυψώ, πανέμορφη θεά ερωτευμένη μαζί του. Ολες οι υλικές του ανάγκες ικανοποιημένες, δεν χρειαζόταν να δουλέψει, είχε την διαβεβαίωση ότι θα παραμείνει αθάνατος και αιώνια νέος. Αυτό το τελευταίο από μόνο του είναι ΤΟ επιχείρημα.
Και τί έκανε ο τύπος; Μπήκε σε ένα κλυδωνιζόμενο καρυδότσουφλο με άγνωστο και αβέβαιο προορισμό, *ξέροντας* ότι ο Ποσειδώνας τον έχει άχτι και θα τον τσακίσει. Ετσι, απλά γιά να φύγει. Απλά γιατί δεν ήθελε την αιωνιότητα δίπλα στην τέλεια γυναίκα.
Δίδαγμα: οι χιλιετηρίδες περνάνε αλλά μερικοί αρσενικοί σαν του λόγου μου είναι τόσο ηλίθιοι, που δεν σώζονται με τίποτα. Μόνο αν αλλάξω δραστικά θα έχω κάποια μικρή ελπίδα.