Peak oil
Το ενεργειακό πρόβλημα είναι λυμένο εδώ και καιρό.
Όλοι ξέρουμε την μέθοδο των προσκόπων που εστιάζουν με τον μεγεθυντικό φακό τις ακτίνες του ήλιου και μπορούν να βάλουν φωτιά σε μερικά ξερόκλαδα.
Μπορούμε με μερικά κάτοπτρα και μερικές τουρμπίνες να παράγουμε αρκετή ενέργεια από τον ήλιο γιά να καλύψουμε τις ανάγκες του πλανήτη - ολοκληρωτικά. Τα κάτοπτρα δεν είναι παρά καλογυαλισμένη λαμαρίνα και η τουρμπίνες είναι τεχνολογία 60-80 ετών.
Με λίγα λόγια, χωρίς απόβλητα, χωρίς ραδιενεργά κατάλοιπα, χωρίς καυσαέρια και χωρίς έξοδα (πόσο κοστίζει να φτιάξουμε μερικές λαμαρίνες και να τις γυαλίσουμε; ) μπορούμε να καλύψουμε τις συνολικές ενεργειακές μας ανάγκες από τον ήλιο.
Η επιφάνεια που χρειαζόμαστε είναι σχετικά μικρή. Αν μάλιστα την συγκρίνουμε με την επιφάνεια που καταστρέφουμε σήμερα σε ανθρακωρυχεία, είναι μηδαμινή. Στον παρακάτω χάρτη το μεγάλο τετράγωνο δείχνει την εδαφοκάλυψη που απαιτείται γιά την παραγωγή της παγκόσμιας ενέργειας και το μεσαίο γιά τις χώρες της ΕΕ των 25.
Το εύλογο ερώτημα, γιατί αυτό δεν έχει υλοποιηθεί εδώ και καιρό, μπορεί να απαντηθεί μόνο με υποθέσεις.
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η εξάρτηση της ευμάρειας από την κατανάλωση ενέργειας. Αυτή η εξάρτηση είναι σχετικά πρόσφατη. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η ευμάρεια ενός πληθυσμού δεν ήταν ανάλογη με την κατανάλωση φυσικών πόρων και ενέργειας. Απο τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά η κατανάλωση έγινε συνώνυμο της ευμάρειας. Κάπου ενδιάμεσα κατοχυρώθηκε μάλιστα και με οικονομικούς όρους. Μιά κοινωνία που δεν μεγαλώνει ("ανάπτυξη" είναι ο όρος), θεωρείται ότι είναι αποτυχημένη, στάσιμη. Η ύφεση είναι συνώνυμο της κρίσης.
Η ανάπτυξη με την σειρά της είναι 1 προς 1 εξαρτημένη από την κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων.
Έτσι φτάσαμε στο σημείο να απαιτούνται 12 πλανήτες σαν την Γη, αν κάποτε αποφασίσουμε να επιβάλλουμε τον αμερικάνικο ή τον γιαπωνέζικο τρόπο ζωής σε όλον τον πλανήτη. Για να γενικοποιήσουμε τον γερμανικό τρόπο ζωής - που θεωρείται φιλικός προς το περιβάλλον - χρειαζόμαστε 4.5 πλανήτες σαν την Γη.
Η τελεσίδικη απάντηση στο ενεργειακό πρόβλημα λοιπόν θα έρθει αν και όταν αποφασίσουμε να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων - παραμένοντας ταυτόχρονα ευτυχείς.
Μέχρι να δώσουμε την τελεσίδικη απάντηση, πρέπει να ασχοληθούμε με τις υπάρχουσες συνθήκες. Γιατί δεν θέλουμε να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες από τον ήλιο;
Ίδιο ερώτημα, με διαφορετική διατύπωση: γιατί ψάχνουμε εναλλακτικές λύσεις γιά το πετρέλαιο, κατασκευάζοντας φωτοβολταικά, ανεμογεννήτριες κλπ. που έχουν τα γνωστά μειονεκτήματα; Γιατί δεν στρώνουμε ένα μικρό τμήμα της ερήμου με μερικές λαμαρίνες;
Μία πιθανή απάντηση είναι ότι η ενέργεια είναι (α) εμπόρευμα και (β) πολιτικό όπλο.
Γιά παράδειγμα, μια πετρελαϊκή εταιρεία σαν την ΒΡ δεν έχει κανένα πρόβλημα να φτιάξει φωτοβολταικά. Είτε κερδίσει 1 εκατομμύριο πουλώντας πετρέλαιο, είτε κερδίσει 1 εκατομμύριο πουλώντας φ/β, το ίδιο της κάνει.
Με την ηλιοθερμία όμως (τα κάτοπτρα στην έρημο που λέγαμε) δεν μπορεί να κερδίσει. Δεν υπάρχει εμπόρευμα να διακινηθεί, να αλλάξει χέρια.
Από την στιγμή που η αναγκαία επιφάνεια καλυφθεί από τις λαμαρίνες, η παγκόσμια παραγωγή ενέργειας βγαίνει έξω από τα πολιτικοστρατιωτικά και οικονομικά παιχνίδια. Τα μηδαμινά έξοδα συντήρησης μπορεί να τα καλύψει ο καθένας. Η τιμή της ενέργειας παύει να έχει διακυμάνσεις και να εξαρτάται από το παγκόσμιο εμπόριο.
Η βασική διαφορά της ηλιοθερμίας από τις άλλες μορφές παραγωγής ενέργειας δεν είναι μόνο η φιλικότητα προς το περιβάλλον (αυτή υπάρχει και στα φωτοβολταικά). Η βασική διαφορά είναι ότι η ηλιοθερμία καταργεί την ενέργεια σαν πολιτικό όπλο και σαν εμπόρευμα.
*******
Ιστορική αναδρομή, γιά να φανεί η πολιτική σημασία του πετρέλαιου.
Όταν ο εμίρης Ιμπν Σαουντ νίκησε τους τούρκους και ίδρυσε την Σαουδική Αραβία (1932) αναζήτησε ισχυρούς προστάτες. Εκείνη την εποχή δεν ήταν να εμπιστεύεται κανείς την Αγγλία - με την άθλια αποικιοκρατική της πολιτική είχε καταστρέψει χώρες και χώρες. Η υπόλοιπη Ευρώπη είχε τα χάλια της, ακόμα δεν είχε ξεπεράσει το σοκ του Παγκόσμιου Πόλεμου. Η Αμερική ήταν μιά νέα και σφριγηλή χώρα, ανερχόμενη δύναμη τότε. Η Αμερική ένιωθε ότι το πετρέλαιο θα αποτελέσει ισχυρό παράγοντα στις δεκαετίες που έρχονται. Εκείνη την εποχή δεν ήξερε ότι διαθέτει πλούσια κοιτάσματα και η ίδια. Αργότερα, όταν το έμαθε, οι ανάγκες της ξεπερνούσαν κατά πολύ τα διαθέσιμα κοιτάσματα στο έδαφος της.
Το Deal που έγινε ήταν ότι η οικογένεια Σαουντ θα δίνει πετρέλαιο στην Αμερική, σε όρους που συμφέρουν μόνο την δεύτερη. Με αυτό το πολιτικό όπλο η Αμερική μπορούσε (και μπορεί) να καταστρέψει όποιον ανταγωνιστή θέλει. Σε αντάλλαγμα η Αμερική προστατεύει την οικογένεια Σαουντ.
Προσοχή - όχι το κράτος. Την συγκεκριμένη οικογένεια.
Παρένθεση. Η οικογένεια Σαουντ είναι η μόνη στην ανθρώπινη ιστορία που έδωσε το όνομα της σε ένα κράτος.
Από την ίδρυση της μέχρι σήμερα, η Σ. Αραβία κυβερνιέται από μία οικογένεια. Μετά τον ιδρυτή Ιμπν Σαουντ κυβέρνησαν οι 4 γιοί του. Σήμερα είμαστε στον 4ο.
Η Σ. Αραβία είναι μιά τελείως αντιδημοκρατική χώρα. Δικαιώματα γυναικών; Απλά ξέχασε τα. Εργασιακό καθεστώς: πακιστανοί, αιγύπτιοι και φιλιππινέζοι δουλεύουν σαν σκλάβοι. Ελευθεροτυπία; Τι είναι αυτό; Εκλογές; Από ποιόν, πότε και γιατί;
Παιδεία; Υπάρχουν 3 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα 2 αποκλειστικά με θεολογικές σχολές.
Με την θεολογία βγαίνει και το 2ο Deal στην επιφάνεια. Εξωτερικά, η οικογένεια Σαουντ εξασφαλίζεται από τους αμερικάνους. Εσωτερικά από τους ουαχαμπιτιστές παπάδες. Ο Ουαχαμπιτισμός είναι η μικρότερη αριθμητικά αλλά η πιό οπισθοδρομική και αντιδραστική ισλαμική τάση (οι άλλες 2 είναι οι Σουνίτες και οι Σιίτες). Οι γνωστοί ταλιμπάν δεν είναι τίποτα άλλο από την εφαρμογή του ουαχαμπιτισμού στην πράξη.
Εννοείται ότι ο ουαχαμπιτισμός αποτελεί επίσημη θρησκεία του (θεοκρατικού) κράτους.
Το δεύτερο αυτό Deal εξασφαλίζει ότι ο ουαχαμπιτισμός θα έχει την απόλυτη κυριαρχία στην χώρα, με το αντάλλαγμα ότι μπορεί να καταδυναστεύει τους πάντες εκτός από την οικογένεια Σαουντ. Μιάς οικογένειας που τα μέλη της στέκονται πάνω από κάθε νόμο - ακόμα και τους ταλιμπανικά θρησκευτικούς.
Η έννοια της οικογένειας είναι κάπως ασυνήθιστη γιά τα δικά μας μέτρα. Εκτός από τους αυλικούς, υπάρχουν γύρω στους 35.000 "πρίγκηπες". Αυτοί είναι οι γιοί και οι οι γιοί των γιών κλπ. του αρχικού ιδρυτή. Με κληρονομικό δικαίωμα παίρνουν σύνταξη από το κράτος μόλις γεννηθούν (αθάνατο ελληνικό όνειρο - έγινες πράξη στην Σαουδαραβία). Ολα τους τα έξοδα, μαζί και αυτά της οικογένειας τους, είναι πληρωμένα εφ' όρου ζωής από το κράτος. Και ΚΑΝΕΝΑΣ δεν τολμάει να τους πάει κόντρα, σε οτιδήποτε θελήσουν.
Αν υπολογίσουμε τις γυναίκες τους, τις παλλακίδες τους, τους γραμματείς τους, τους διάφορους παρατρεχάμενους και σφουγγοκωλάριους, φτάνουμε σε μιά κλίκα 1.5 - 2 εκατομυρίων προνομιούχων. Οι σπατάλες τους είναι παροιμιώδεις. Το κράτος με τις μεγαλύτερες εξαγωγές πετρελαίου στον κόσμο έφτασε κάποτε να είναι χρεωμένο. Σήμερα έχει ένα - αναλογικά μικρό - πλεόνασμα.
Τους υπόλοιπους κάτοικους αυτής της χώρας, απλά ξέχνα τους. Χωρίς παιδεία, χωρίς δικαιώματα, με την κυρίαρχη θρησκεία να απαγορεύει ότι δεν γουστάρουν οι παπάδες, το μόνο που μπορούν να γίνουν είναι κατώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι ή πλανόδιοι έμποροι.
****
Το να αντικαταστήσουμε το πετρέλαιο με την ηλιοθερμία θα σήμαινε εν μιά νυκτί κατάλυση του καθεστώτος Σαουντ στην Σ. Αραβία, αλλά - το κυριότερο - κατάλυση της αμερικάνικης κυριαρχίας στην παγκόσμια αγορά και την παγκόσμια πολιτική.
Με την τιμή του πετρελαίου συμβαίνει το εξής εξωφρενικό. Είναι η μόνη σχεδόν τιμή στο παγκόσμιο εμπόριο, που δεν επηρρεάζεται από τον γενικό και καθολικό νόμο της προσφοράς / ζήτησης. Εξωφρενικό, αν σκεφτεί κανείς, ότι το πετρέλαιο είναι ΤΟ προιόν.
Η ζήτηση είναι σταθερή και όλα τα κράτη είναι αναγκασμένα να την κρατούν ψηλά. Πρόκειται γιά την "ανάπτυξη" που θεωρείται must όπως γράφω πιό πάνω.
Η προσφορά είναι κι αυτή σταθερή - όσι κι αν φαίνεται παράξενο. Όλα τα κράτη - πλην Σ. Αραβίας. - παράγουν όσο περισσότερο πετρέλαιο μπορούν. Κανένα κράτος δεν μπορεί να αυξήσει την παραγωγή του, βρίσκονται ήδη στο μάξιμουμ. Επίσης κανένα κράτος δεν μπορεί να την μειώσει, χωρίς να κινδυνεύσει από χρεωκοπία.
Τι έχουμε λοιπόν; Σταθερή ζήτηση από την μιά (με σταθερό ρυθμό αύξησης μάλιστα) και σταθερή προσφορά από την άλλη. Η μόνη χώρα που μπορεί να αυξομειώσει την παραγωγή της κατά βούληση και χωρίς συνέπεις γιά την ίδια είναι η Σ. Αραβία. Δηλαδή η οικογένεια Σαουντ. Δηλαδή οι αμερικάνοι.
Με άλλα λόγια, η τιμή του πετρελαίου δεν καθορίζεται από την διεθνή αγορά, ούτε από τον κανόνα προσφοράς / ζήτησης. Καθορίζεται από το τι συμφέρει τα αμερικάνικα σχέδια. Επειδή μάλιστα το πετρέλαιο τιμάται σε δολάρια, υπάρχει άλλος ένας μοχλός πίεσης. Διαμορφώνοντας την ισοτιμία δολαρίου - άλλων νομισμάτων μπορούν οι αμερικάνοι να κάνουν το πετρέλαιο φτηνό γιά τους ίδιους και ακριβό γιά όλους τους άλλους.
*****
Μέχρι πότε θα κρατήσει αυτό; Κανένας δεν ξέρει. Το μέγιστο ερώτημα σχετικά με το πετρέλαιο είναι το άν και κατά πόσο έχουμε συνθήκες peak oil ή όχι. Σαν peak oil ορίζεται η κατάσταση εκείνη, που η προσφορά δεν θα μπορεί να καλύψει την ζήτηση. Σαν peak oil ορίζεται η ποσότητα εκείνη εξόρυξης, που δεν μπορεί να αυξηθεί άλλο.
Δεν μπαίνει θέμα εξάντλησης του πετρελαίου. Αυτό το ερώτημα είναι απλοικό. Το πετρέλαιο δεν θα εξαντληθεί ποτέ. Κάποτε θα γίνει τόσο ακριβό, που η ανθρωπότητα θα πάψει να το χρειάζεται. Θα υπάρχουν αρκετά εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου στο έδαφος, αλλά κανένας δεν θα θέλει να τους αντλήσει.
Οταν το πετρέλαιο πάψει να αποτελεί πολιτικό όπλο, όταν η τιμή του πετρελαίου αναγκαστεί να ακολουθήσει τον νόμο προσφοράς / ζήτησης, τότε το πετρέλαιο θα πάψει να έχει ενδιαφέρον γιά την ανθρωπότητα. Μόλις φτάσουμε το peak oil (πολύ πριν την οριστική εξάντληση), θα σταματήσουμε να καταναλώνουμε πετρέλαιο. Τα υποκατάστατα (βλ. ηλιοθερμία) υπάρχουν ήδη και είναι επαρκέστατα.
Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι μπήκαμε σε συνθήκες peak oil ήδη από πέρυσι (μακάρι). Αλλοι μιλάνε γιά το 2015. Άλλοι γιά το 2050. Ο Μεγάλος Άγνωστος στην εξίσωση είναι τα αποθέματα της Σ. Αραβίας, που αποτελούν κρατικό μυστικό.
Το πρόβλημα είναι, ότι ξέρουμε τα υποκατάστατα μεν, δεν τα εφαρμόζουμε έγκαιρα δε. Οι εγκαταστάσεις της ηλιοθερμίας δεν φτιάχνονται σε 1 μέρα. Και (δυστυχώς) χρειάζονται πετρέλαιο γιά να φτιαχτούν και να εγκατασταθούν. Που σημαίνει, ότι άν φτάσουμε στο peak oil και το πετρέλαιο γίνει ξαφνικά πανάκριβο, ΔΕΝ θα μπορούμε να υλοποιήσουμε τις εναλλακτικές λύσεις (όποιες και νάναι αυτές) γιατί δεν θα κινούνται τα μηχανήματα μας.
Συμπέρασμα: ας ετοιμαζόμαστε γιά τα Δύσκολα.
Όλοι ξέρουμε την μέθοδο των προσκόπων που εστιάζουν με τον μεγεθυντικό φακό τις ακτίνες του ήλιου και μπορούν να βάλουν φωτιά σε μερικά ξερόκλαδα.
Μπορούμε με μερικά κάτοπτρα και μερικές τουρμπίνες να παράγουμε αρκετή ενέργεια από τον ήλιο γιά να καλύψουμε τις ανάγκες του πλανήτη - ολοκληρωτικά. Τα κάτοπτρα δεν είναι παρά καλογυαλισμένη λαμαρίνα και η τουρμπίνες είναι τεχνολογία 60-80 ετών.
Με λίγα λόγια, χωρίς απόβλητα, χωρίς ραδιενεργά κατάλοιπα, χωρίς καυσαέρια και χωρίς έξοδα (πόσο κοστίζει να φτιάξουμε μερικές λαμαρίνες και να τις γυαλίσουμε; ) μπορούμε να καλύψουμε τις συνολικές ενεργειακές μας ανάγκες από τον ήλιο.
Η επιφάνεια που χρειαζόμαστε είναι σχετικά μικρή. Αν μάλιστα την συγκρίνουμε με την επιφάνεια που καταστρέφουμε σήμερα σε ανθρακωρυχεία, είναι μηδαμινή. Στον παρακάτω χάρτη το μεγάλο τετράγωνο δείχνει την εδαφοκάλυψη που απαιτείται γιά την παραγωγή της παγκόσμιας ενέργειας και το μεσαίο γιά τις χώρες της ΕΕ των 25.
Το εύλογο ερώτημα, γιατί αυτό δεν έχει υλοποιηθεί εδώ και καιρό, μπορεί να απαντηθεί μόνο με υποθέσεις.Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η εξάρτηση της ευμάρειας από την κατανάλωση ενέργειας. Αυτή η εξάρτηση είναι σχετικά πρόσφατη. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η ευμάρεια ενός πληθυσμού δεν ήταν ανάλογη με την κατανάλωση φυσικών πόρων και ενέργειας. Απο τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά η κατανάλωση έγινε συνώνυμο της ευμάρειας. Κάπου ενδιάμεσα κατοχυρώθηκε μάλιστα και με οικονομικούς όρους. Μιά κοινωνία που δεν μεγαλώνει ("ανάπτυξη" είναι ο όρος), θεωρείται ότι είναι αποτυχημένη, στάσιμη. Η ύφεση είναι συνώνυμο της κρίσης.
Η ανάπτυξη με την σειρά της είναι 1 προς 1 εξαρτημένη από την κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων.
Έτσι φτάσαμε στο σημείο να απαιτούνται 12 πλανήτες σαν την Γη, αν κάποτε αποφασίσουμε να επιβάλλουμε τον αμερικάνικο ή τον γιαπωνέζικο τρόπο ζωής σε όλον τον πλανήτη. Για να γενικοποιήσουμε τον γερμανικό τρόπο ζωής - που θεωρείται φιλικός προς το περιβάλλον - χρειαζόμαστε 4.5 πλανήτες σαν την Γη.
Η τελεσίδικη απάντηση στο ενεργειακό πρόβλημα λοιπόν θα έρθει αν και όταν αποφασίσουμε να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων - παραμένοντας ταυτόχρονα ευτυχείς.
Μέχρι να δώσουμε την τελεσίδικη απάντηση, πρέπει να ασχοληθούμε με τις υπάρχουσες συνθήκες. Γιατί δεν θέλουμε να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες από τον ήλιο;
Ίδιο ερώτημα, με διαφορετική διατύπωση: γιατί ψάχνουμε εναλλακτικές λύσεις γιά το πετρέλαιο, κατασκευάζοντας φωτοβολταικά, ανεμογεννήτριες κλπ. που έχουν τα γνωστά μειονεκτήματα; Γιατί δεν στρώνουμε ένα μικρό τμήμα της ερήμου με μερικές λαμαρίνες;
Μία πιθανή απάντηση είναι ότι η ενέργεια είναι (α) εμπόρευμα και (β) πολιτικό όπλο.
Γιά παράδειγμα, μια πετρελαϊκή εταιρεία σαν την ΒΡ δεν έχει κανένα πρόβλημα να φτιάξει φωτοβολταικά. Είτε κερδίσει 1 εκατομμύριο πουλώντας πετρέλαιο, είτε κερδίσει 1 εκατομμύριο πουλώντας φ/β, το ίδιο της κάνει.
Με την ηλιοθερμία όμως (τα κάτοπτρα στην έρημο που λέγαμε) δεν μπορεί να κερδίσει. Δεν υπάρχει εμπόρευμα να διακινηθεί, να αλλάξει χέρια.
Από την στιγμή που η αναγκαία επιφάνεια καλυφθεί από τις λαμαρίνες, η παγκόσμια παραγωγή ενέργειας βγαίνει έξω από τα πολιτικοστρατιωτικά και οικονομικά παιχνίδια. Τα μηδαμινά έξοδα συντήρησης μπορεί να τα καλύψει ο καθένας. Η τιμή της ενέργειας παύει να έχει διακυμάνσεις και να εξαρτάται από το παγκόσμιο εμπόριο.
Η βασική διαφορά της ηλιοθερμίας από τις άλλες μορφές παραγωγής ενέργειας δεν είναι μόνο η φιλικότητα προς το περιβάλλον (αυτή υπάρχει και στα φωτοβολταικά). Η βασική διαφορά είναι ότι η ηλιοθερμία καταργεί την ενέργεια σαν πολιτικό όπλο και σαν εμπόρευμα.
*******
Ιστορική αναδρομή, γιά να φανεί η πολιτική σημασία του πετρέλαιου.
Όταν ο εμίρης Ιμπν Σαουντ νίκησε τους τούρκους και ίδρυσε την Σαουδική Αραβία (1932) αναζήτησε ισχυρούς προστάτες. Εκείνη την εποχή δεν ήταν να εμπιστεύεται κανείς την Αγγλία - με την άθλια αποικιοκρατική της πολιτική είχε καταστρέψει χώρες και χώρες. Η υπόλοιπη Ευρώπη είχε τα χάλια της, ακόμα δεν είχε ξεπεράσει το σοκ του Παγκόσμιου Πόλεμου. Η Αμερική ήταν μιά νέα και σφριγηλή χώρα, ανερχόμενη δύναμη τότε. Η Αμερική ένιωθε ότι το πετρέλαιο θα αποτελέσει ισχυρό παράγοντα στις δεκαετίες που έρχονται. Εκείνη την εποχή δεν ήξερε ότι διαθέτει πλούσια κοιτάσματα και η ίδια. Αργότερα, όταν το έμαθε, οι ανάγκες της ξεπερνούσαν κατά πολύ τα διαθέσιμα κοιτάσματα στο έδαφος της.
Το Deal που έγινε ήταν ότι η οικογένεια Σαουντ θα δίνει πετρέλαιο στην Αμερική, σε όρους που συμφέρουν μόνο την δεύτερη. Με αυτό το πολιτικό όπλο η Αμερική μπορούσε (και μπορεί) να καταστρέψει όποιον ανταγωνιστή θέλει. Σε αντάλλαγμα η Αμερική προστατεύει την οικογένεια Σαουντ.
Προσοχή - όχι το κράτος. Την συγκεκριμένη οικογένεια.
Παρένθεση. Η οικογένεια Σαουντ είναι η μόνη στην ανθρώπινη ιστορία που έδωσε το όνομα της σε ένα κράτος.
Από την ίδρυση της μέχρι σήμερα, η Σ. Αραβία κυβερνιέται από μία οικογένεια. Μετά τον ιδρυτή Ιμπν Σαουντ κυβέρνησαν οι 4 γιοί του. Σήμερα είμαστε στον 4ο.
Η Σ. Αραβία είναι μιά τελείως αντιδημοκρατική χώρα. Δικαιώματα γυναικών; Απλά ξέχασε τα. Εργασιακό καθεστώς: πακιστανοί, αιγύπτιοι και φιλιππινέζοι δουλεύουν σαν σκλάβοι. Ελευθεροτυπία; Τι είναι αυτό; Εκλογές; Από ποιόν, πότε και γιατί;
Παιδεία; Υπάρχουν 3 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα 2 αποκλειστικά με θεολογικές σχολές.
Με την θεολογία βγαίνει και το 2ο Deal στην επιφάνεια. Εξωτερικά, η οικογένεια Σαουντ εξασφαλίζεται από τους αμερικάνους. Εσωτερικά από τους ουαχαμπιτιστές παπάδες. Ο Ουαχαμπιτισμός είναι η μικρότερη αριθμητικά αλλά η πιό οπισθοδρομική και αντιδραστική ισλαμική τάση (οι άλλες 2 είναι οι Σουνίτες και οι Σιίτες). Οι γνωστοί ταλιμπάν δεν είναι τίποτα άλλο από την εφαρμογή του ουαχαμπιτισμού στην πράξη.
Εννοείται ότι ο ουαχαμπιτισμός αποτελεί επίσημη θρησκεία του (θεοκρατικού) κράτους.
Το δεύτερο αυτό Deal εξασφαλίζει ότι ο ουαχαμπιτισμός θα έχει την απόλυτη κυριαρχία στην χώρα, με το αντάλλαγμα ότι μπορεί να καταδυναστεύει τους πάντες εκτός από την οικογένεια Σαουντ. Μιάς οικογένειας που τα μέλη της στέκονται πάνω από κάθε νόμο - ακόμα και τους ταλιμπανικά θρησκευτικούς.
Η έννοια της οικογένειας είναι κάπως ασυνήθιστη γιά τα δικά μας μέτρα. Εκτός από τους αυλικούς, υπάρχουν γύρω στους 35.000 "πρίγκηπες". Αυτοί είναι οι γιοί και οι οι γιοί των γιών κλπ. του αρχικού ιδρυτή. Με κληρονομικό δικαίωμα παίρνουν σύνταξη από το κράτος μόλις γεννηθούν (αθάνατο ελληνικό όνειρο - έγινες πράξη στην Σαουδαραβία). Ολα τους τα έξοδα, μαζί και αυτά της οικογένειας τους, είναι πληρωμένα εφ' όρου ζωής από το κράτος. Και ΚΑΝΕΝΑΣ δεν τολμάει να τους πάει κόντρα, σε οτιδήποτε θελήσουν.
Αν υπολογίσουμε τις γυναίκες τους, τις παλλακίδες τους, τους γραμματείς τους, τους διάφορους παρατρεχάμενους και σφουγγοκωλάριους, φτάνουμε σε μιά κλίκα 1.5 - 2 εκατομυρίων προνομιούχων. Οι σπατάλες τους είναι παροιμιώδεις. Το κράτος με τις μεγαλύτερες εξαγωγές πετρελαίου στον κόσμο έφτασε κάποτε να είναι χρεωμένο. Σήμερα έχει ένα - αναλογικά μικρό - πλεόνασμα.
Τους υπόλοιπους κάτοικους αυτής της χώρας, απλά ξέχνα τους. Χωρίς παιδεία, χωρίς δικαιώματα, με την κυρίαρχη θρησκεία να απαγορεύει ότι δεν γουστάρουν οι παπάδες, το μόνο που μπορούν να γίνουν είναι κατώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι ή πλανόδιοι έμποροι.
****
Το να αντικαταστήσουμε το πετρέλαιο με την ηλιοθερμία θα σήμαινε εν μιά νυκτί κατάλυση του καθεστώτος Σαουντ στην Σ. Αραβία, αλλά - το κυριότερο - κατάλυση της αμερικάνικης κυριαρχίας στην παγκόσμια αγορά και την παγκόσμια πολιτική.
Με την τιμή του πετρελαίου συμβαίνει το εξής εξωφρενικό. Είναι η μόνη σχεδόν τιμή στο παγκόσμιο εμπόριο, που δεν επηρρεάζεται από τον γενικό και καθολικό νόμο της προσφοράς / ζήτησης. Εξωφρενικό, αν σκεφτεί κανείς, ότι το πετρέλαιο είναι ΤΟ προιόν.
Η ζήτηση είναι σταθερή και όλα τα κράτη είναι αναγκασμένα να την κρατούν ψηλά. Πρόκειται γιά την "ανάπτυξη" που θεωρείται must όπως γράφω πιό πάνω.
Η προσφορά είναι κι αυτή σταθερή - όσι κι αν φαίνεται παράξενο. Όλα τα κράτη - πλην Σ. Αραβίας. - παράγουν όσο περισσότερο πετρέλαιο μπορούν. Κανένα κράτος δεν μπορεί να αυξήσει την παραγωγή του, βρίσκονται ήδη στο μάξιμουμ. Επίσης κανένα κράτος δεν μπορεί να την μειώσει, χωρίς να κινδυνεύσει από χρεωκοπία.
Τι έχουμε λοιπόν; Σταθερή ζήτηση από την μιά (με σταθερό ρυθμό αύξησης μάλιστα) και σταθερή προσφορά από την άλλη. Η μόνη χώρα που μπορεί να αυξομειώσει την παραγωγή της κατά βούληση και χωρίς συνέπεις γιά την ίδια είναι η Σ. Αραβία. Δηλαδή η οικογένεια Σαουντ. Δηλαδή οι αμερικάνοι.
Με άλλα λόγια, η τιμή του πετρελαίου δεν καθορίζεται από την διεθνή αγορά, ούτε από τον κανόνα προσφοράς / ζήτησης. Καθορίζεται από το τι συμφέρει τα αμερικάνικα σχέδια. Επειδή μάλιστα το πετρέλαιο τιμάται σε δολάρια, υπάρχει άλλος ένας μοχλός πίεσης. Διαμορφώνοντας την ισοτιμία δολαρίου - άλλων νομισμάτων μπορούν οι αμερικάνοι να κάνουν το πετρέλαιο φτηνό γιά τους ίδιους και ακριβό γιά όλους τους άλλους.
*****
Μέχρι πότε θα κρατήσει αυτό; Κανένας δεν ξέρει. Το μέγιστο ερώτημα σχετικά με το πετρέλαιο είναι το άν και κατά πόσο έχουμε συνθήκες peak oil ή όχι. Σαν peak oil ορίζεται η κατάσταση εκείνη, που η προσφορά δεν θα μπορεί να καλύψει την ζήτηση. Σαν peak oil ορίζεται η ποσότητα εκείνη εξόρυξης, που δεν μπορεί να αυξηθεί άλλο.
Δεν μπαίνει θέμα εξάντλησης του πετρελαίου. Αυτό το ερώτημα είναι απλοικό. Το πετρέλαιο δεν θα εξαντληθεί ποτέ. Κάποτε θα γίνει τόσο ακριβό, που η ανθρωπότητα θα πάψει να το χρειάζεται. Θα υπάρχουν αρκετά εκατομμύρια τόνοι πετρελαίου στο έδαφος, αλλά κανένας δεν θα θέλει να τους αντλήσει.
Οταν το πετρέλαιο πάψει να αποτελεί πολιτικό όπλο, όταν η τιμή του πετρελαίου αναγκαστεί να ακολουθήσει τον νόμο προσφοράς / ζήτησης, τότε το πετρέλαιο θα πάψει να έχει ενδιαφέρον γιά την ανθρωπότητα. Μόλις φτάσουμε το peak oil (πολύ πριν την οριστική εξάντληση), θα σταματήσουμε να καταναλώνουμε πετρέλαιο. Τα υποκατάστατα (βλ. ηλιοθερμία) υπάρχουν ήδη και είναι επαρκέστατα.
Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι μπήκαμε σε συνθήκες peak oil ήδη από πέρυσι (μακάρι). Αλλοι μιλάνε γιά το 2015. Άλλοι γιά το 2050. Ο Μεγάλος Άγνωστος στην εξίσωση είναι τα αποθέματα της Σ. Αραβίας, που αποτελούν κρατικό μυστικό.
Το πρόβλημα είναι, ότι ξέρουμε τα υποκατάστατα μεν, δεν τα εφαρμόζουμε έγκαιρα δε. Οι εγκαταστάσεις της ηλιοθερμίας δεν φτιάχνονται σε 1 μέρα. Και (δυστυχώς) χρειάζονται πετρέλαιο γιά να φτιαχτούν και να εγκατασταθούν. Που σημαίνει, ότι άν φτάσουμε στο peak oil και το πετρέλαιο γίνει ξαφνικά πανάκριβο, ΔΕΝ θα μπορούμε να υλοποιήσουμε τις εναλλακτικές λύσεις (όποιες και νάναι αυτές) γιατί δεν θα κινούνται τα μηχανήματα μας.
Συμπέρασμα: ας ετοιμαζόμαστε γιά τα Δύσκολα.
3 σχολια:
Πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση. Η «ανάπτυξη» επιβάλλεται ως ανώτατο ιδανικό και από τον τρόπο που λειτουργεί το χρηματοπιστωτικό (τοκογλυφικό το λέω εγώ) σύστημα. Αυτή τη στιγμή, όλο το χρήμα που κυκλοφορεί είναι χρέος. Ακόμη και εάν εσύ ή εγώ ως άτομα δεν θέλουμε να χρωστάμε και να μας χρωστούν, χρωστάει το κράτος μας (όλα τα κράτη) και κάθε λεπτό του ευρώ που έχουμε στην τσέπη μας αντιστοιχεί σε χρέος (από την έκδοσή του). Όλο το σύστημα βασίζεται στη μετακύλιση αυτού του χρέους στο μέλλον και στην εξυπηρέτησή του με την πληρωμή των τόκων μέσω της «ανάπτυξης». Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρεώστης θα πρέπει να βρίσκει όλο και περισσότερες πηγές εσόδων, άλλους που θα του χρωστούν ή άλλους που θα δέχονται το χρέος του (χρήμα, ομόλογα κ.λπ.) προσδοκώντας αποδόσεις. Καταλαβαίνεις ότι αυτό οδηγεί στην μέχρις εξάντλησης εκμετάλλευση κάθε πόρου και σε ένα χρηματοκεντρικό σύστημα που δεν εστιάζει στις αληθινές ανάγκες των ανθρώπων.
Αυτό το σύστημα είναι επίσης ασταθές (ο ένας χρωστάει στον άλλο) και όταν η αλυσίδα κάπου αδυνατίζει ή σπάει (κάποιο σημαντικό μέρος του χρέους παύει να εξυπηρετείται)... βλέπε οικονομική κρίση. Προβληματικό είναι επίσης το αν αυτό το σύστημα μπορεί να διαιωνίζεται επ' άπειρο με την όλο και μεγαλύτερη διόγκωση του χρέους (η ανάπτυξη έχει και αυτή τα όριά της). Έτσι, το χρέος κάποια στιγμή πρέπει να μαζεύεται και το σύστημα να ξεσκαρτάρει για να γίνεται επανεκκίνησή του. Για αυτό και κάποιοι λένε ότι αυτές οι κρίσεις είναι συστεμικές και όχι τυχαία γεγονότα ή ατυχήματα που θα βρουν οριστική λύση με το ένα ή το άλλο μπάλωμα. Οι οικονομικοί και πολιτικοί ηγέτες δεν λένε ξεκάθαρα ότι οι κρίσεις είναι όχι μόνο αναπόφευκτες, αλλά και απαραίτητες για αυτό το σύστημα.
Έννοιες όπως αυτάρκεια, οικονομία, διατήρηση του παλιού και όχι σπατάλη σε περιττά νέα πράγματα, ολιγάρκεια, ισοδυναμούν με κατάργηση του συστήματος και, πράγματι, οικονομική και πολιτική χειραφέτηση. Τα δανεικά κάνουν δούλους. Έτσι, αν εγώ ζω χαρούμενος σε ένα σπιτάκι που μου ανήκει στην επαρχία, καλλιεργώ μέρος των τροφίμων μου, χαρίζω και ανταλλάσσω πράγματα, κινούμαι με ποδήλατο και δεν έχω αυτοκίνητο, παίρνω ενέργεια από τον ήλιο, έχω ελεύθερο χρόνο που απολαμβάνω και έχω ένα μέτριο εισόδημα Χ από κάποια εργασία, που δεν ξοδεύω καν όλο γιατί ζω μετρημένα, μπορεί για τα μέτρα του συστήματος να θεωρούμαι φτωχός. Αν είμαι ένα καταναλωτικό θηρίο, με ένα πολλαπλάσιο εισόδημα 5xΧ, αλλά ένα ακόμη μεγαλύτερο χρέος, ζω σε ένα πολυτελές ενοικιασμένο διαμέρισμα με τζακούζια πισίνες και δεν ξέρω τι άλλο, έχω τρία πολυτελή αυτοκίνητα στο γκαράζ, δουλεύω 16 ώρες κάθε μέρα, πολλές φορές και αργίες, και κρέμομαι από ένα κινητό, φοράω ακριβά ρούχα και διασκεδάζω στα καλύτερα μέρη με αγορασμένες (εμμέσως) γκόμενες, είμαι τρελαμένος από το άγχος και κινδυνεύω να πάθω εγκεφαλικό, είμαι «επιτυχημένος», πλούσιος, ευτυχισμένος...
Θεωρώ ότι πρέπει να αναθεωρήσουμε πολλές αξίες μας και, χωρίς διάθεση συνωμοσιολογίας, ότι όντως οι παράγοντες που υπηρετούν αυτό το σύστημα μάς θέλουν ανθρώπους χειραγωγούμενους και εργαλειακούς. Όλο αυτό το σύστημα της ψυχαγωγίας-ενημέρωσης ισοδυναμεί (δεν λέω ότι είναι, αλλά έτσι λειτουργεί) με ένα μηχανισμό πλύσης εγκεφάλου ή, αν προτιμάς, προγραμματισμού ανθρώπων-εργαλείων (κινούμενων ανθρώπων, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης). Τα κέντρα εξουσίας προσπαθούν να βρουν τρόπο, τώρα που η κατάσταση πλησιάζει στο απροχώρητο, να βρουν τρόπο οι όποιες αλλαγές να διατηρηθούν υπό έλεγχο και να μη χάσουν την εξουσία τους. Για αυτό και πολλά πράγματα καθυστερούν να γίνουν. Κάπου στα ψιλά διάβασα για το πώς Έλληνας-πελάτης του συστήματος, άρχων πετρελαίων, των οικογενειών που ελέγχουν αυτό το προτεκτοράτο που λέγεται Ελλάδα, πολέμησε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε μεγάλο νησί της χώρας μας, αυτό μόνο ενδεικτικά, είμαι σίγουρος ότι παρασκηνιακά γίνονται περισσότερα. Οι σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες ή... δεν χρειάζεται καν να συζητηθούν, απλώς εννοούνται.
Φιλε Περαστικε, συγνωμη για την καθυστερημενη απαντηση. Ο ηλιθιος σπαμμερ πιο πανω μου εφαγε τις διαθεσιμες ωρες χθες.
Συμφωνω γενικα με οσα λες. Εκεινο που θελω να ξεκαθαρισω, ειναι οτι δεν ειμαστε (βαζω αυθαιρετα κι εσενα μεσα στο "ειμαστε" ) καποιοι ρομαντικοι που θελουν μια ουτοπικη επιστροφη στην φυση, ασκητικη ζωη κλπ.
Η απο-αναπτυξη σαν οικονομικο / κοινωνικο μοντελο δεν συνεπαγεται οτι θα ντυνομαστε αρκουδοτομαρα, θα καθομαστε πανω σε πετρες και θα τρεφομαστε με ακριδες και μελι αγριο. Η απο-αναπτυξη σημαινει περιπου την ιδια καταναλωση, αλλα διαφορετικων προιοντων.
Προυποθετει περισσοτερη σκεψη απο τον καθενα και μεγαλυτερη πολιτικη ευθυνη απο τους κυβερνητες. Γι' αυτο δεν ειναι δημοφιλης.
Διαβασα καπου μια ωραια παρομοιωση: η κοινωνια μας μοιαζει με ξαχαρβαλωμενο αυτοκινητο που τρεχει προς τον γκρεμο. Τα δεξια κομματα θελουν να επιταχυνουμε, τα "αριστερα" κομματα θελουν να βαλουν τους εργατες στο τιμονι, το Green New Deal των οικολογων θελει να του βαλει υβριδικο κινητηρα. Οι υποστηρηκτες της απο-αναπτυξης ειναι οι μονοι που θελουν να του αλλαξουν πορεια.
Ναι, συμφωνώ, κανένας δεν λέει να ζούμε ασκητικά (χωρίς να έχω τίποτα εναντίον όσων το επιλέγουν αυτό :)), αλλά να ζούμε οικονομικά, με όλη τη σημασία της λέξης, και έξυπνα, να ζούμε σύμφωνα με τις δυνατότητες του περιβάλλοντός μας, χωρίς να το καταστρέφουμε.
Αν δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις και εσύ τον κινέζο σπάμερ, τη βάψαμε!
Post a Comment