Το ΑΕΠ μου μέσα. Make love, not capitalism part 2 of 4

Η βικιπέδια δίνει έναν τρομερά πολύπλοκο μαθηματικό τύπο γιά τον υπολογισμό του Ακαθάριστου Εθνικού ΠροΪόντος (ΑΕΠ). Παρά τις μαθηματικές μου γνώσεις, δεν βγάζω άκρη με δαύτον. 

Αντίθετα ο χοντρικός, καθημερινός ορισμός του ΑΕΠ είναι σχετικά απλός: το ΑΕΠ μιάς χώρας είναι το σύνολο των παραχθέντων προϊόντων και υπηρεσιών.

Υποτίθεται ότι όσο πιό ψηλό είναι το ΑΕΠ, τόσο πιό ευτυχισμένοι είναι οι κάτοικοι της χώρας. Yποθέτουμε δλδ ότι οι κάτοικοι απολαμβάνουν τα αγαθά ( = ΑΕΠ) που παράγουν. Γι' αυτό όλοι οι πολιτικοί σε όλες τις χώρες υπόσχονται αύξηση του ΑΕΠ, δηλαδή περισσότερα αγαθά.

Η πολυπόθητη αύξηση του ΑΕΠ ονομάζεται "ανάπτυξη". Η μείωση του ΑΕΠ ονομάζεται "ύφεση" και θεωρείται καταστροφή.

Εδώ υπάρχει μιά λογική ακροβασία. Λογικά, δεν είναι δυνατόν να αυξάνουν όλες οι χώρες το ΑΕΠ τους. Αυτά που παράγει παραπάνω μιά χώρα και τα εξάγει θα αντιστοιχούν στην μείωση του ΑΕΠ των άλλων χωρών.

Επειδή όμως το ΑΕΠ δεν μετράει την αντικειμενική αξία όλων των πραγμάτων αλλά την τιμή (ανάμεσα σε πολλά άλλα) του κάθε πράγματος, είναι όντως δυνατόν να αυξάνουν όλοι ταυτόχρονα το ΑΕΠ τους. Απλά, αυξάνουν τις τιμές - χωρίς να παράγεται κάτι παραπάνω.

Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι το κρατικό χρέος. Το οποίο έχει μιά απόλυτη τιμή (π.χ. το χρέος της Ελλάδας είναι 400 δις) και μιά σχετική τιμή: το ποσοστό του επί του ΑΕΠ. Το χρέος π.χ. της Ελλάδας είναι 170% του ΑΕΠ.

Χοντρικά, το ελληνικό κράτος χρωστάει 1.7 φορές από όσα παράγουν οι πολίτες του σε έναν χρόνο.

Γενικά, ένα χρέος σε ύψος 60% του ΑΕΠ θεωρείται "βιώσιμο", ότι και να σημαίνει η λέξη. Αυτό το 60% είναι και ένα από τα κριτήρια του Μαάστριχτ. Η Γερμανία πάντως έχει χρέος 80% του ΑΕΠ της, χωρίς να κινδυνεύει σοβαρά. Οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν κάτι ανάμεσα σε 70% και 110%.

Όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτικοί κάνουν (χοντρές έως πολύ χοντρές) ματσαράγγες, προκειμένου να ανεβάσουν το ΑΕΠ. Το γιατί είναι προφανές. Από την μιά θέλουν να παρουσιάσουν ανάπτυξη. Από την άλλη, όσο αυξάνει το ΑΕΠ μειώνεται το ποσοστό του χρέους. Αν αυξηθεί το ΑΕΠ μπορούν να κρατήσουν το χρέος ψηλά (κάθε μείωση του χρέους έχει πολιτικό κόστος) χωρίς να αυξάνεται το ποσοστό.

Η κραταιά Γερμανία δεν ανεβάζει το ΑΕΠ της με ματσαράγγες, αλλά μειώνει το χρέος της με δαύτες (τι Γιάννης, τι Γιαννάκης). Βαφτίζει τα δημόσια έξοδα γιά (δημόσια) Παιδεία και την (δημόσια) Υγεία σαν ιδιωτικά και έτσι δεν μετράνε στο κρατικό χρέος.

Η Ούζα ανεβάζει το ΑΕΠ της με την ... τηλεόραση. Υπολογίζει ότι κάθε αμερικάνος που κάθεται στον καναπέ του και βλέπει TV παράγει αγαθά (το τι είδους αγαθά είναι αυτά, δεν το ξέρει κανένας). Και επειδή 400 εκατομμύρια αμερικάνοι κάθονται ατέλειωτες ώρες μπροστά στην TV, η Ούζα παρουσιάζεται να έχει ένα αυξημένο ΑΕΠ (άρα ανάπτυξη) και συνεπώς μειωμένο χρέος.

Η Αγγλία ανεβάζει το ΑΕΠ της με ανύπαρκτα έσοδα από ανύπαρκτες αποικίες.

Η Ισπανία και η Ιταλία αποφάσισαν να προσμετρήσουν τα έσοδα από την πορνεία και το εμπόριο ναρκωτικών στο ΑΕΠ τους. Το ίδιο σκέφτονται να κάνουν και οι εγχώριοι φωστήρες στην Ελλάδα. Και επειδή κανένας δεν ξέρει - ούτε μπορεί να αποδείξει - το πόσο ψηλός είναι ο τζίρος από την πορνεία και τα ναρκωτικά, σε λίγο θα έχουμε ένα ΑΕΠ μεγαλύτερο από της Γερμανίας και θα δανείζουμε την Μέρκελ.

Έχουμε μιά τερατώδη διαστροφή κάθε λογικής και κανένας δεν ενοχλείται. Όλα τα δυτικά κράτη έγιναν ξαφνικά (πολύ) πλουσιότερα χωρίς να αλλάξει απολύτως τίποτα.

Βαφτίζουμε την πορνεία και τα ναρκωτικά σαν ΑΕΠ. Δηλαδή εθνικό προϊόν που συμβάλλει στην γενική ευημερία του τόπου μας. Σε λίγο οι ναρκέμποροι θα μας ζητάνε και κρατικές επιδοτήσεις. Αφού συμβάλλουν οι άνθρωποι στην ευημερία μας, γιατί να μην τους επιδοτήσουμε;

Χρειαζόμαστε πραγματικά ανάπτυξη; (δηλαδή κάθε χρόνο μία αύξηση του ΑΕΠ). Είμαι πεισμένος πως όχι. Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε μάθει ότι μόνο η ανάπτυξη είναι Καλό Πράγμα. Έχουμε μάθει ότι μόνο ο πολιτικός που υπόσχεται ανάπτυξη θα επανεκλεγεί.

Και επειδή η ρημάδα η ανάπτυξη (δηλαδή η πραγματική παραγωγή πραγματικών και χρήσιμων αγαθών) είναι πολύ, πολύ, πολύ δύσκολη, οι πολιτικοί μας βγάζουν λαγούς από το καπέλο (ανάπτυξη) και μας δείχνουν κάτι που δεν υπάρχει.

* * * 

Κάθε προϊόν που διακινείται στο παγκόσμιο εμπόριο έχει έναν τζίρο. Μικρό / μεγάλο, δεν έχει σημασία. Ας πούμε ότι το προϊόν Χ κάνει έναν παγκόσμιο τζίρο από 100 δις. Τα στοιχήματα γύρω από την τιμή του προϊόντος Χ ανεβαίνουν στο ιλιγγιώδες ποσόν των 1.300 δις. 

Όχι, δεν είναι τυπογραφικό λάθος. Τα ποσά των στοιχημάτων πάνω στις τιμές του παγκόσμιου εμπόριου είναι δεκατρείς φορές μεγαλύτερα από τα ποσά του ίδιου του παγκόσμιου εμπόριου.

Ξανά: γιά κάθε προϊόν αξίας 1 ευρώ που παράγεται στον πλανήτη, τζογάρονται 13 ευρώ πάνω στην τιμή αυτού του προϊόντος.

Το αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι τερατώδες. Κανέναν δεν συμφέρει πλέον να παράγει οτιδήποτε. Γιατί να παράγεις στάρι αξίας 1 ευρώ την στιγμή που μπορείς να κερδίσεις 13 ευρώ, στοιχηματίζοντας πάνω στην τιμή του σταριού;

Το ΑΕΠ είναι το σύνολο των παραγόμενων προιόντων και υπηρεσιών. 

Τι είναι όμως προϊόν και τι είναι υπηρεσία; Τι είναι χρήσιμο προϊόν και ποιά είναι χρήσιμη υπηρεσία;

Είναι λογικό να μετράμε τον τζόγο πάνω στα προϊόντα σαν ΑΕΠ; Είναι λογικό να ενθαρρύνουμε τον τζόγο περισσότερο από την παραγωγή αγαθών; Είναι λογικό να ενθαρρύνουμε τα λαμόγια και τα παράσιτα και να αποθαρρύνουμε τους εργατικούς και τους τίμιους;

Όχι, δεν σκοπεύω να ορίσω εγώ το τι είναι χρήσιμο και τι δεν είναι. Δεν μπορώ να αποφασίσω γιά 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμα και αν μπορούσα, δεν θα ήθελα. Δεν έχω κανέναν σκοπό να επιβάλλω στους άλλους το τι να (μην) κάνουν.

Εκείνο που λέω είναι ότι ο τρόπος που μετράμε το ΑΕΠ μας, τις κοινωνίες μας, την οικονομία μας, την ευημερία μας είναι λάθος. Είναι ένας παράλογος τρόπος που μας οδηγεί σε παράλογες πράξεις.

Σαρκαστική σημείωση:
Ακόμα και με τόσους παραλογισμούς (τζόγος, άχρηστα προϊόντα κλπ.) δεν καταφέρνουν οι κυβερνήσεις να παρουσιάσουν αύξηση του ΑΕΠ. Γι' αυτό καταφεύγουν στις ματσαράγγες με τα ναρκωτικά κ.α.. Αυτό και μόνο μας δείχνει το πόσο λάθος, πόσο καταστροφικός είναι ο δρόμος που ακολουθούμε.

Ακόμα ένα νουμεράκι, γιά όσους ακόμα θέλουν ανάπτυξη: η Κίνα χρησιμοποίησε τα τελευταία τρία χρόνια περισσότερο τσιμέντο από όσο χρησιμοποίησαν οι ΗΠΑ σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα!
Η ισχυρότερη οικονομία, η πιό βιομηχανοποιημένη χώρα  του κόσμου (ΗΠΑ) ξόδεψε 4.5 γιγατόνους τσιμέντο σε 100 χρόνια. Ολογραφως: εκατό. Πολύ τσιμέντο, πάρα πολύ.
Αλλά όλο το αμερικάνικο τσιμέντο 100 χρόνων "εξαφανίζεται" μπροστά στους 6.6 γιγατόνους τσιμέντο που χρησιμοποίησε η Κίνα μέσα σε 3 χρόνια. Ολογράφως: τρία!

Ας φανταστούμε τώρα τι γίνεται με τον όγκο των σκουπιδιών, τα χημικά απόβλητα, τα καυσαέρια, τις πρώτες ύλες (πόσιμο νερό, μεταλλεύματα, οικοσυστήματα). Με τον ρυθμό που αναπτύσσεται η Ασία ο πλανήτης θα μας έχει τελέψει το αργότερο μέχρι το 2030.

Από τα 7.5 δις κατοίκους του πλανήτη Γη, τα 3.5 δις ζουν σε μιά ακτίνα 6000 χιλιομέτρων γύρω από το Guangzhou (πόλη της νότιας Κίνας). Τα 6000 χλμ δεν είναι μεγάλη απόσταση, μιά ματιά στον χάρτη πείθει. Τι θα κάνουμε αν όλοι αυτοί αναπτυχθούν σαν τους αμερικάνους;

Που πάμε ρε Καραμήτροι; Όλοι οι πολιτικοί όλων των χωρών έχουν ανάγει την ανάπτυξη σε Ιερό Δισκοπότηρο. Όλοι οι πολίτες ψηφίζουν μόνο τους πολιτικούς που φέρνουν ανάπτυξη.  Έστω στα λόγια, έστω με λογιστικές ματσαράγγες. Στα δυτικά κράτη η ανάπτυξη υπάρχει μόνο στα χαρτιά και στην πολιτική φαντασία - ευτυχώς. Στα ασιατικά κράτη η ανάπτυξη είναι πραγματική μεν, καταστροφική δε.

Βρισκόμαστε σε ένα αυτοκίνητο με χαλασμένα φρένα που τρέχει πάνω σ' έναν κακοτράχαλο χωματόδρομο ολοταχώς προς τον γκρεμό.
- Οι δεξιοί πολιτικοί όλου του κόσμου πιστεύουν ότι όλα πάνε μιά χαρά. Αρκεί να σφίξουμε λίγο τα λουριά στους τεμπέληδες έλληνες γιά να μειώσουν τα χρέη τους.
- Οι αριστεροί πολιτικοί πιστεύουν ότι πρέπει στην θέση του καπιταλιστή οδηγού να βάλουμε έναν σοσιαλιστή οδηγό.
- Οι οικολόγοι πιστεύουν ότι πρέπει να αλλάξουμε τον κινητήρα με έναν καινούργιο, καθαρότερο.
- Οι λοβοτομημένοι ναζιστές θέλουν να πετάξουν έξω από το αυτοκίνητο όλους τους ξένους.
- Οι χριστιανοταλιμπάν πιστεύουν ότι έτσι θέλει ο θεός.
Κανένας δεν σκέφτεται να διορθώσει τα φρένα, κανένας δεν θέλει να αλλάξει την πορεία προς τον γκρεμό. Όλοι θέλουν ανάπτυξη με φουλ ταχύτητα.

Κανένας πολιτικός, κανένα κόμμα δεν ζητάει μείωση του ΑΕΠ και στροφή σε πραγματικές αξίες.

Χρειαζόμαστε τελικά ανάπτυξη - δηλαδή μιά αύξηση του ΑΕΠ;
Αν ορίσουμε σαν ανάπτυξη την ευημερία όλων μας (ανθρώπων και ζώων), ορίσουμε σαν ανάπτυξη την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση φυσικών πόρων, αν αποφασίσουμε ότι ανάπτυξη θα είναι μόνο ότι χρήσιμο παράγεται γιά το γενικό καλό, τότε ναι. Την χρειαζόμαστε την ανάπτυξη.
Με την μορφή που δίνουμε σήμερα στην ανάπτυξηκαι έτσι όπως την μετράμε, σίγουρα όχι.

Δεν είμαι ο πρώτος που τα λέει αυτά. Ο καθιερωμένος όρος λέγεται "αποανάπτυξη" και μπορεί να βρει κανείς εκατοντάδες άρθρα στο ιντερνετ που περιγράφουν ακριβώς τι είναι αυτό.

Γενικά, αποανάπτυξη είναι όχι μόνο το να παράγουμε και να καταναλώνουμε λιγότερα. Αποανάπτυξη είναι (κυρίως) να παράγουμε / καταναλώνουμε πιό ορθολογικά.
Αποανάπτυξη είναι να επιβραβεύουμε τον τίμιο παραγωγό ενός χρήσιμου αγαθού και να τιμωρούμε τον αεριτζή και το λαμόγιο που τζογάρουν με τις ζωές μας.

* * * 

Μιά μικρή ανακεφαλαίωση.

Στο πρώτο ποστ έδειξα ότι ο τουρισμός στην Ελλάδα είναι μιά καταστροφική δραστηριότητα που ωφελεί μόνο μερικά λαμόγια. Σίγουρα όχι την χώρα και σίγουρα όχι το κοινωνικό σύνολο. Έδειξα ότι πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά γιά τα 20 εκατομμύρια που περιμένουμε φέτος.

Στο δεύτερο ποστ έδειξα ότι σε όλον τον πλανήτη έχουμε ένα άρρωστο φαινόμενο κατασπάλησης πόρων. Παραγωγικές, χρήσιμες διαδικασίες καταπνίγονται. Ταυτόχρονα αμοίβεται με τρελά ποσά ότι πιό ανόητο και ανούσιο.

Στο τρίτο ποστ έδειξα ότι ναι μεν όλος ο κόσμος αναλώνεται σε φτηνές, αντιπαραγωγικές  βλακείες αλλά οι έλληνες είναι πρωταθλητές σε αυτό το θλιβερό σπορ. Στην Ελλάδα ότι πιό άχρηστο και βλαβερό επιδοτείται, ότι πιό δημιουργικό καταστρέφεται. Τα πιό αντιπαραγωγικά επαγγέλματα είναι τα πιό διαδεδομένα.

Σε αυτό το ποστ δείχνω ότι όλο το δυτικό οικονομικό σύστημα που ονομάζουμε καπιταλισμό είναι σάπιο και διεφθαρμένο. Όχι μόνο επειδή επιτρέπει και ενδυναμώνει την αδικία και την εκμετάλλευση. Αλλά (κυρίως) γιατί ευαγγελίζεται μιά ανάπτυξη που δεν μπορεί να φέρει και που είναι καταστροφική έτσι κι αλλιώς.